— Усё гэта вельмі цікава і завабліва, спадар прэзідэнт, і няёмка адмаўляцца ад такой прапановы, ды ў мяне шлюбная цырымонія на носе, — сказаў Арсень. – Два тыдні таму заяву падалі ў ЗАГС…
— Жэніцеся? Дык тым больш! – падхапіў з энтузіязмам прэзідэнт. – То тым больш: чаму б не зрабіць падарунак да гэткай падзеі сабе і … і свайму абранніку? Але хто ён, калі не сакрэт?
— Не ён, а яна… Абранніца, — сказаў Арсень. — Былая аднагрупніца, цяпер разам у аспірантуры вучымся.
— О, прабачце, даруйце! – сказаў прэзідэнт. – Зусім збілі мяне з тропу сваімі дурнымі намёкамі ды інсінуацыямі тутэйшыя інтрыганы.
— Нічога, усяк бывае, — сказаў Арсень і, робячы выгляд, што пазяхае, а насамрэч хаваючы за тым жэстам усмешку, прыкрыў рот даланёй. – Да таго ж з рэштаю кандыдацкага мінімуму трэба мне тэрмінова ва ўніверсітэце разлічыцца, час падціскае. Так што, прабачце, наўрад атрымаецца паехаць. Ды ўсё адно дзякую за прапанову.
— Наша справа прапанаваць, — спатыкаючыся на думцы, што вось ужо другі раз падчас размовы кажа пра сябе, бы англійская каралева ў творы Бэнэта, у множным ліку, зазначыў прэзідэнт і лагодна дадаў: — Але гэтая ваша адмова, спадзяюся, не значыць, што мы ў будучыні не пасупрацоўнічаем? Ёсць у мяне яшчэ сёе-тое наўме... Калі вы не супраць, канечне…
— Канечне, я не супраць, — сказаў Арсень. – Спадзяюся, гэта будзе што-небудзь датычнае мовы?
— Магчыма, — ухіліўся ад прамога адказу прэзідэнт. – Што да дэталяў, дык пра іх пазней даведаецеся, усяму свой час. Казаў той, маўчок – пятачок, а два маўчкі – грывеннік.
Урачыстасць прызначылі на другую палову дня, на пятнаццаць гадзін у Бела-Чырвона-Белай зале, перайменаванай гэтак два гады таму з Зялёнай. Спачатку мелі намер ладзіць яе ў Вялікай, ды там якраз былі ў разгары распачатыя днямі працы па замене падлогі і падваконнікаў. Рассылкай запрашэнняў займаліся новы памочнік з сакратаркай. Усіх цікавіў сцэнар мерапрыемства, але яго – у агульнапрынятым сэнсе – не было. Выступ прэзідэнта ды слова тых, хто палічыць патрэбным выказацца. Гранічна дэмакратычна: ніякага даклада, нязмушаная размова, магчыма, дыялог – вось і ўся праграма. Нават ад запрашэння замежных амбасадараў, хоць спачатку гэта і планавалася, вырашана было ўстрымацца. Адзінае, што кожны ведаў дакладна, – імпрэза будзе ладзіцца на мове. Сярод звыклага да жорсткага пратакола апарата Адміністрацыі і міністраў усё гэта выклікала неўразуменне. Затое прэзідэнт быў настроены рашуча. Што і прадэманстраваў адразу ж, як толькі прысутныя занялі месцы ў зале.
— Я вось чытаў нядаўна ў адным даследаванні, як выціскалі на нашых абшарах нашу мову з жытку нашыя суседзі-заваёўнікі ў 17-18 стагоддзях. Хітра, ведаеце, рабілі: спачатку тэкст дакумента на нашай мове падавалі, а прэамбулы да яго і фармулёўкі ды рэзюмэ напрыканцы – на сваёй. Затым памянялі ўсё. Вам, шаноўныя, гэта нічога не нагадвае?
Зала сцішылася, і стала чутно, як дзынькаюць па шкле вокнаў ці то рэдкія кроплі дажджу, ці то крупкі граду.
— Сённяшнюю нашу прэсу нагадвае, — падаў голас міністр сельскай гаспадаркі, круглатвары цельпукаваты чалавек з шалікам на шыі замест гальштука. Падаў ды ўвобміг і скукожыўся пад злым паглядам рэдактара галіновай газеты, які, відаць палічыў гэткі выпад помстаю за нядаўні крытычны артыкул у выданні на адрас міністэрства. Ды адступаць не было куды, і міністр працягваў: – А што, няпраўда? Назва газеты ды прозвішча рэдактара – на мове, усё астатняе… Самі ведаеце… Што, праўда вочы коле?
Зала яшчэ больш сцішэла, так што хвіліны з тры наогул нічога не было чутно, апроч пошуму дажджу, што паступова пераходзіў у абліваху. Прэзідэнт выклаў з папкі аркушы з запісамі, акінуў залу рашучым паглядам у пошуку найбольш прыязнага (так вучыў яго паводле правілаў публічнага выступу Арсень) твару. Гэта, аднак, аказалася не так проста: фізіі прысутных быццам зліліся ў адну невыразную пляму, нагадвалі фрагменты мазаікі з нагрувашчаннем неўразуменных, няўцямны-бляклых паўтонаў і адценняў: твар радцы па пытаннях ідэалогіі са звузелымі зрэнкамі гейшы, якой пад павека неўспадзеў трапіла фарба, змярцвела-няўцямны, са старанна прыхаванымі рыскамі ваяўнічасці позірк шэфа службы бяспекі, скамянелы, падобны да пысы сканалае па ўдалым акце працягу роду чырванарыбіцы твар міністра гандлю… Спатрэбілася колькі хвілін, каб іх персаніфікаваць ды суаднесці з асобаю і пасадай кожнага. Прэзідэнт узгадаў, што вось акурат гэтак нагадвалі яны непрыступную каменнасць муру ў дзень, калі ўбачылі на сваіх сталах раскладзеныя Арсенем асобнікі Закона аб мовах, і вусціш ахапіў яго. Ды адступаць не было куды.