Мая выправа на Готланд пачалася задоўга да дня ад’езду. Месяцы за чатыры да яго, з тае хвіліны, як міжволі давялося засесці за падручнікі шведскай мовы. Вучыць якую я пачынаў ад нуля, але пачынаў, праўда, з такім запалам, што неаднойчы падчас курсу ўначы прачынаўся, ловячы сябе на тым, што ў дрэме паўтараю ў памяці шведскія словы. Калі і пасуе да такой сістэмы вучобы які сінонім, дык гэта шведскае plugga (зубрыць): штосьці цяжкае, грувасткае, на мяжы здзеку з сябе і са здаровага (гэткае – на 57-м годзе жыцця! і дзе яна, тая шведская, табе надалей прыдасца?) сэнсу.
Безумоўна, веданне мовы – найкарацейшы крок на шляху да паразумення з яе носьбітамі. Знаёмства са структурай чужой мовы, будовай сказаў, адметнасцямі лексікі, арфаэпіі, фразеалогіі – гэта тое, што робіць суразмоўцаў больш блізкімі, больш дасяжнымі ў асабістых стасунках. Хаця што значыць – больш дасяжнымі? «Мы ішлі ўтраіх» і «Vi tre som gick» («Мы трое, якія ішлі») – як мне, звыкламу да гранічнае простасці ў роднай беларускай, у якой пры маўленні, паводле Караткевіча, «колькі паветра набрана ў лёгкія, столькі і аддадзена, шчодра, да апошняга...», даць рады спасцігнуць логіку такіх лінгвістычных выкрутасаў у шведскай? Або як вытлумачыць неймаверную схільнасць шведаў да эканоміі маўлення, калі, пры ўсёй іх прыхільнасці да іншаземца і гатоўнасці зрабіць атмасферу размовы як мага больш камфортнай для апошняга, падчас гаманы цябе ні на хвіліну не пакідае ўражанне, што прамаўляецца ўсё быццам праз сілу, нехаця?
Вось шведскае слова о.., да прыкладу, што значыць у перакладзе – выспа. О.. – гэта ў пачатковым выглядзе, у няпэўнай форме адзіночнага ліку. Як яго злавіць на слых у размове ў множным ліку формы пэўнай, калі колькасць літар у ім узрастае ў параўнанні з формай пачатковай ні многа ні мала ў пяць разоў: о..arna?
У іх – прыроджаная ашчаднасць, у нас – артыкуляцыйнае ляніўства, вынік звычкі любую фатальнасць успрымаць як належнае. Як ты дасі рады вымавіць хаваўся, музыкант ці камуніст, калі для гэтага вунь колькі органаў маўлення павінен змусіць у роце змяніць звыклую траекторыю руху? Ці не таму ў прастамоўі ў нас — хуваўся, музукант, кумуніст...
Знаёмства з чужой мовай, асабліва з гэтак добра распрацаванай методыкай навучання, як у шведскай, — між іншым, выдатная падстава для фармавання ўяўлення аб аптымальнасці вывучэння роднай. Вывучэння, а не яго падмены лёгкім экскурсам у прадмет, як гэта было ў нас на пачатку 90-х мінулага стагоддзя, калі на хвалі Адраджэння ды прыняцця «Закона аб мовах» у выкладчыкаў роднай мовы адбою не было ад запрашэнняў правесці курс навучання беларускай дзе-небудзь на пошце, у краме, ва ўстанове адукацыі і г. д. Калі збіралі ў аўдыторыі 20-30 чалавек, і яны, параскрываўшы сшыткі ды ўзброіўшыся асадкамі, сядзелі на тых занятках са спадзевам, што вось за гэтыя 45 хвілін ты, настаўнік-цудадзей, усяму, што патрабуецца, іх, якія дома і ў слоўнік ні разу не дадуць сабе клопату зазірнуць, акурат і навучыш.
Пры знаёмстве са шведскай уражвае мноства яе лексічных і лексіка-асацыятыўных супадзенняў з беларускай. Вось наша размоўнае слова плюндра, да прыкладу, узяць. Аказваецца, у шведскай аднайменнае яму ёсць — дзеяслоў plundra, у значэнні рабаваць. Ці іхнія pipa (трубка для курэння), krа°ka (варона), vandra (вандраваць, хадзіць), gurka (гурок), smuts (смецце), smaklig (смачны). «Табе далягае што-небудзь?» – пытаюцца на маёй малой радзіме, жадаючы даведацца ў чалавека, ці не блага яму, ці не баліць што-небудзь. У шведаў dа°lig – дрэнны, хворы. А які беларус з тых, што хоць збольшага ведае родную мову ды валодае слыхам, пачуўшы шведскае vad kostar det?, не дасць рады здагадацца, што пытанне гэтае – пра кошт нейкай рэчы? Днямі на занятках у роднай alma mater у адной з груп запісвалі па-беларуску назовы садавіны і гародніны. Да агурка дайшлі. «Як будзе, маладыя людзі?» – спытаў, упэўнены, што ведаюць. – «Гурка», – прагучала ў адказ.