Я стаяў у Вісбю на набярэжнай, як раптам пачуў зусім побач такое гучнае «Sjо..! Sjо..!», што ажно знянацку скалануўся. Некалькі падлеткаў, заінтрыгаваныя, мусіць, утрапёнасцю майго скіраванага на порсткія балтыйскія хвалі пагляду, захацелі мне нагадаць, што гэта – шё (мора, возера). Вось бы, пэўна, здзівіліся яны, калі б пачулі ў адказ, што ў нас на мяжы трох раёнаў Віцебшчыны, у мясціне, якая продкаў іх, вікінгаў, памятае, сваё Шо маецца. Акваторыя якога, дарэчы, да нядаўняга часу лічылася геаграфічным цэнтрам Еўропы. І што ў ваколіцах вёскі, дзе я вучыўся ў школе, значны адсотак тутэйшых жыхароў носіць прозвішча Швед.
Panna – гэта патэльня. Як на варункі нашай сярмяжнай старасветчыны, якую мы ўсё гэтак рупна міфамі падхарошваем дзеля надання большай значнасці ўласнай гісторыі, не зважаючы пры гэтым, што ўжо самі праз палахлівасць сваю ды рэнегацтва персанажамі міфаў для нашчадкаў робімся, дык цалкам і ў нашай мове адпавядаў бы гэткі назоў зместу. Печ – гаспадыня ў хаце, патэльня – панна. Не тая, што звычку мае фуфырыцца, прыбірацца ў строі пры люстэрку, а ў сэнсе — карміцелька. Цеста выліў на яе, і вось табе pankaka – бліны па-нашаму – гатовыя. Есці пачнеш — нос сагнецца: не абы на чым — на панне, дарма што kaka, спечаныя.
Але найбольш цікавым падалося мне ў шведскай мове слова by (вёска). З-за поўнага падабенства да канцавога складніка нашых айчынных электронных (tut.by-еўскіх) адрасоў – трапней, каб і хацеў, наўрад прыдумаеш. Так і ўяўляецца мне яго шведскі сэнс, ледзь пачну адчыняць сваю паштовую скрыню.
Ці можна засвоіць чужую мову, з якой ніколі дагэтуль не сутыкаўся, за чатыры месяцы? Вядома, не. Нават калі табе будзе здавацца, што твайго слоўнага багажу дастаткова для больш-менш прыстойнага кантактавання з аўтахтонамі, моўныя цяжкасці будуць суправаджаць цябе штохвіліны. Мне хапала маёй шведскай для паразумення ў краме, на вуліцы, у нейкай кароткай прыватнай размове – і не больш за тое. У краіне, дзе звычайная прадавачка валодае як мінімум дзвюма мовамі, гэта камфорту табе, літаратару, ды ў дадатак яшчэ і філолагу, не дадае. Цябе хваляць, абсыпаюць кампліментамі за нібыта сімпатычнае вымаўленне, але цябе гэта так мала цешыць. «У добрай размове не ўсё кажацца», – сцвярджаў сярэднявечны кітайскі афарыст Сюй Сюэмо. І пра тое, што не кажацца тымі ж шведамі пры кантактаванні з табою, ахвярай сістэмы нашага школьнага навучання ды ўласнае твае ляноты, ты, вядома ж, не можаш не здагадвацца.
Як і кожны выхаваны народ, шведы, сутыкнуўшыся з праяваю тваёй зацікаўленасці ў вывучэнні іхняй мовы, канечне ж, гэта ацэняць. І нават паспрабуюць пры нагодзе выказаць павагу на адрас тваёй роднай. Маладой паэтцы Сары Холстрём веданне нашай мовы абыходзіла з прычыны яе нядаўняга знаёмства з прозай Барыса Пятровіча падчас прэзентацыі ў Стакгольме ягонай кнігі «Фрэскі». «Як гэта будзе па-вашаму — blommоrna?» – пыталася, паказваючы на кветкі наўзбоч вежы. – «Цветы», – адказваў, збіты з моўнай хвалі папярэдняю рускамоўнаю рэплікай з боку калег-прыбалтаў. – «A°h, nej, jag vill veta det pa vitryska»[24], – не пагаджалася. – «Па-беларуску – кветкі». – «О, кветкі, – старанна паўтарала. – Кве-ткі! Det a..r vackert! Mycket vackert![25]».
Не ведала Сара, ды і не мог я ёй распавесці, як будзе мне пасля ўсіх яе знакаў прыязнасці сутыкнуцца на пачатку верасня ў родным універсітэце з тымі, каму ўпадабаная ёю беларуская – не тое што не «vackert», а, наадварот, – ледзь не воўкам пахне. Як будзе мне непамысна ўвайсці ў складзеную з не нашмат маладзейшых за яе студэнтаў аўдыторыю, a priori ведаючы, што ты там – чужынец, той, каго калі і чакалі часам, то адзіна з жадання падзівіцца на экзотыку. У якія скокі ды хітрыкі давядзецца пускацца, якія антраша вырабляць, каб хоць збольшага завабіць маладых суайчыннікаў, будучую эліту нацыі, у цянёты спасціжэння мовы іх продкаў.
Як было мне сказаць Сары, што пры ўсёй маёй любові да выкладчыцкай працы ды пры ўсім маім (даруй, Божа, нясціпласць) уменні завабліваць моладзь у згаданыя цянёты, у мяне так часта апускаюцца рукі ад бездапаможнасці пры сутыкненні са штогод горшым яе, роднай мовы, валоданнем. Што часам агучаная кім-небудзь са студэнтаў падчас вуснага выказвання на зададзеную тэму фраза-абракадабра нават усмешкі ў ягоных 17-гадовых аднагрупнікаў не выклікае з прычыны элементарнага няведання маладымі людзьмі сэнсу асобных словаў. І што паняцці «тарашкевіца» або «наркамаўка» калі і здольныя выклікаць у абсалютнай большасці якое пачуццё, дык толькі пачуццё недаўмення. Не кажучы ўжо пра нейкія там прыватныя пытанні ды дэталі з раздзелаў айчыннае марфа-, фразеа- ці дыялекталогіі.