Шведская запалка, шведскі стол, шведская сценка, шведская сям’я – з усіх гэтых шырокавядомых клішэ, што сімвалізуюць іхні лад жыцця ды ступень шведскага ўплыву ў свеце, канечне, апошні — самы пікантны і разам з тым беспадстаўны. Тое рашуча даводзяць складальнікі пачатковага курса шведскай мовы, разбіваючы ўшчэнт наша аблуднае ўяўленне аб шведскай сям’і як аб сужэнстве трох асобаў. І наогул шведы, як мне падалося, людзі цнатлівыя. І вытрыманыя: тут не спаткаеш звыклых для іншых шыротаў беспардонных заляцанак абарыгенаў да прыезджых жанчын ці сцэнаў прылюднага высвятлення сямейных адносінаў. І разам з тым і голае дарэшты цела на пляжы ў атачэнні людзей у пурытанскага выгляду шортах, а ў дні свята Сярэднявечча і штосьці кшталту акцыі нудыстаў у прыбярэжнай мяжы горада — таксама не рэдкасць. Дэманструючы прыхільнасць да фундаментальных сямейных каштоўнасцяў, шведскае грамадства, падалося, ставіцца цярпіма і да нетрадыцыйных поглядаў на каханне. Такое ўражанне, прынамсі, складваецца, калі гартаеш мясцовыя газеты з аб’явамі. Але гэта, мабыць, на меркаванне старонняга чалавека: у чужую скуру не ўлезеш.
На вуліцах Вісбю шмат пярэстых, з асобаў розных расаў складзеных суполак, падобных на сем’і. Дзеці чорныя, да прыкладу, абодва дарослыя – белыя. Паводзяць жа сябе апошнія з тымі дзецьмі, як бацькі. Апекуны, мабыць, а можа, дзеля помачы ў справе сацыяльна-побытавай адаптацыі прынялі на сябе часова бацькоўскі клопат.
Што асабліва імпанавала і імпануе мне ў шведах, дык гэта іх абавязковасць і схільнасць усё загадзя планаваць. Рысы, безумоўна, выхаваныя стагоддзямі працы над сабой, якіх нам гэтак часта катастрафічна не хапае. Зрабіць якія част¬кай ладу жыцця, а тым больш менталітэту, між іншым, не вельмі і імкнёмся. «Планаваць справы на паўгода наперад? Глупства!» – дружна абурыліся два маладзёны, калі распавёў ім пра практыку планавання справаў іх шведскімі аднагодкамі на трэці, ці семнаццаты, ці дваццаць сёмы ад пачатку новага года тыдзень. «Што ты робіш на трыццаць другім тыдні?« – «Іду ў вандроўку з сябрамі». – «О, тады пазней сустрэнемся. На трыццаць чацвёртым, можа?»
Збіраючыся ў чужую краіну, ды яшчэ ў такую нябедную і прасунутую, як Швецыя, ды яшчэ па такім немалым прамежку часу ад апошняга наведання замежжа, міжволі ўяўляеш, як выкшталцона там, напэўна, усё ўладкавана, ды пра тое, як бы знячэўку не зрабіць што-небудзь не так. Хоць Таццяна, рэпетытарка мая па мове, і распавядала, што ўсё ў Швецыі проста, перасцярога заставалася да апошняе хвіліны. І дарэмна, бо і насамрэч усё аказалася проста. Не ведаю, як у Стакгольме ці іншых гарадах, а ў Вісбю мяне больш за ўсё ўразілі банкі. Ні табе зашклёных перагародак пры касах, што аддзяляюць касіра ад кліента, як у нас, ні афіцыйшчыны, ад якой міжволі хочацца ўцягнуць голаў у плечы. Клерк выходзіць да цябе – гэтак, твар у твар, вочы ў вочы, вы і вырашаеце справу. І ўсё – на фоне выключнае ўвагі клерка да кліента і кліентаў адзін да аднаго. Як кажуць, двухбаковы рух з захаваннем усіх яго правілаў. Варта мне было аднаго разу з-за няўважлівасці стаць у чаргу па абмен грошай, абмінуўшы аднаго чалавека, як чарга тут жа дала мне зразумець, чаго я варты ў яе вачах. Без крыку, без гвалту – нямым папрокам у паглядах.
Дарэчы, пра грошы. Дакладней, пра тое, як спраўджваецца слова часам нават тады, калі ўжо і сам пра яго забыўся. 15 год таму ў Рыме этнічны паляк Уладак Вайтыла з Мальмё, самага паўднёвага горада Швецыі, прэзентаваў мне на развітанне некалькі шведскіх крон. «Прыедзеш калі-небудзь да нас, то якраз і прыдадуцца, — сказаў, не зважаючы на маю іранічную ўсмешку. – Усяляк жа здараецца. От здаецца мне чамусьці, што прыедзеш». Так і ляжалі тыя манеты 14 гадоў без руху, аж пакуль не аддаў іх летась пляменніку. І тут праз год пасля таго – збываюцца Уладакавы словы. А кроны – прабач, сплылі ўжо. Але, можа, таму і прароцтва збылося, што пазбавіўся ад іх, хто ведае.
Антаніна Хатэнка смяялася ажно: «Нездарма табе такое шанцаванне з грашыма, штосьці тут ёсць». І праўда, як выйду ў цэнтр Вісбю, – абавязкова знайду манету: 10 крон, 5 крон, 1 крону. Нават 20-кронавая купюра аднаго разу трапілася. Неяк спытала Антаніна: »Ну, сёння знайшоў што-небудзь?» Якраз у той дзень – каб што, поўныя непярэліўкі. Падышоў да будынку сталоўкі Baltic Centre, вочы долу апусціў на хвіліну: манета ляжыць пад рашоткаю ганка, вабіць пагляд блішчастаю рэшкай.
Асобная тэма – шведскія крамы. Дакладней, нават не крамы, а тамтэйшыя працаўнікі прылаўка, у прыватнасці касіры, асабліва ў харчовых крамах. Ані не меней, дарэчы, загружаныя клопатам за нашых, бо там, апроч усяго, што нашы робяць, яшчэ і рух тавару ад касы да канца эскалатара трэба рэгуляваць з дапамогаю раздзяляльнай дашчэчкі-перагародкі. Ды пры ўсёй той сваёй занятасці не грузіць касір клопату на кліента, нязменна ён ветлівы і зычлівы. Сустракаліся нават і такія, працу якіх мы знарок хадзілі паназіраць у вольны час. Працу, да якое калі і пасуе які сінонім, дык гэта рускае «священнодействие».