Трэба сказаць, што абсалютная большасць прадстаўнікоў інтэлектуальнай і творчай эліты Віцебска (як, відаць, і ўсёй Беларусі) менавіта гэтак, як выканаўцы ролі ідэалагічнага ці то круп’е, ці то паганялы, задачы новага літаратурнага ўтварэння і зразумела. І хоць з вядомых прычын і вымушаная была дзеля выгляду, быццам пацвярджаючы вядомае выказванне Шамфора аб пачцівасці без павагі як аб узнагародзе без заслуг, з ім лічыцца, па сённяшні дзень унутрана не прыняла. Зрэшты, не прыняла не толькі эліта творчая, але і многія з чыноўнікаў. Яно і зразумела: каму будзе па душы бесцырымоннасць, з якой кіраўнік грамадскага аб’яднання, хай сабе і праўладнага, пачынае дыктаваць, што і як каму, да прыкладу, тым жа дырэктарам бібліятэк, рабіць на працоўным месцы. Ты, як кажуць у народзе, «сам з вусам», прывык, што зазвычай перад табой ледзь не кленчаць, а тут прыйшоў няведама хто няведама скуль і пнецца конча паставіць у фрунт – каму такое спадабаецца?
21 лістапада 2006 г.
Я размаўляў напярэдадні прызначанай з удзелам сяброў нашага аддзялення імпрэзы да ўгодкаў Караткевіча з дырэктаркай бібліятэкі імя пісьменніка Нінай Максіменкай, як на стале ў яе зазваніў тэлефон. Тое, чаму міжволі давялося стаць сведкам падчас без малога саракахвіліннае размовы жанчыны з кімсьці з кіраўніцтва абласнога аддзялення новай суполкі, так мяне ўразіла, што рука міжволі пацягнулася да асадкі. Я, вядома, не мог чуць адрасаваных дырэктарцы пытанняў, але, думаю, каб меркаваць аб змесце ды танальнасці размовы, і адказаў на іх дастаткова. Гаворка ішла пра Караткевіча і пра згаданую меркаваную вечарыну. Вось яе фрагменты, дакладней – адказы, запісаныя мной па свежых слядах той размовы ў нататніку:
— ..?
— Так, праводзім вечарыну, 26-га лістапада. Гэта ўжо шматгадовая традыцыя, якую, згадзіцеся, не варта ламаць.
— ..?
— Хто будзе? Тыя ж, што і заўсёды: Сімановіч, Сіўко, Папковіч, можа, яшчэ хто-небудзь... Ад вашага саюза Русілка, напэўна…
— ..?
— Як чаму? Яны штогод у гэты дзень у нас бываюць. Да таго ж – усе яны лаўрэаты прэміі імя Караткевіча. Каму, як не ім, выступіць перад студэнтамі і школьнікамі...
— ..?
— Пра што будуць гаварыць? Ну, не ведаю, напэўна, пра Караткевіча. Сімановіч, відаць, будзе прэзентаваць свае ўспаміны з кнігі пра Караткевіча...
— ..?
— З той, што ў «Мастацкай літаратуры» нядаўна выдадзена. Вось яна ў мяне на стале якраз.
— ..?
— Ну, як вам па тэлефоне тлумачыць? Такая тоўстая кніга ўспамінаў пра Караткевіча...
— ..?
— Хто яшчэ ў ёй надрукаваны? Ды шмат хто. Вось, Бураўкін, напрыклад, іншыя аўтары. Чалавек дваццаць усяго, калі не больш.
— ..?
— Я ж кажу: у «Мастацкай літаратуры» кніжка выдадзена. У дзяржаўным выдавецтве. Зусім нядаўна, да 75-годдзя Караткевіча. Мы праз бібкалектар днямі атрымалі. Густоўна выдадзены фаліянт…
— ..?
— Як пра што? Пра Уладзіміра Сямёнавіча Караткевіча. Успаміны, дзённікавыя запісы, нататкі. Звычайная кніга ўспамінаў.
— ..?
— Хто ўкладальнік? Ды вось – Галіна Шаблінская…
— ..?
— Я ж сказала ўжо: прыйдуць тыя, што і раней заўсёды прыходзілі. Я ўжо вам іх называла…
— ..?
— Чаму мы павінны адмаўляць ім у супрацы? Што нам – узяць ды парваць сувязі, якія наладжваліся гадамі?
І г..д., і г. д., а напрыканцы:
— ..?
— Але якая розніца, хто якога веравызнання? Мы ж не рэлігійных дзеячаў да сябе на ўгодкі Караткевіча запрашаем, а літаратараў…
Усё гэта, канечне, было б смеху варта, калі б не нагадвала сумнавядомыя эпізоды з часоў мінулых. Зрэшты, тую вечарыну мы ўсё-такі правялі — пад істэрычны енк «Последний раз сатана бал правит!» усё той жа чыноўніцы ад культуры, змагаркі з палітызаванасцю літаратарскага асяроддзя.
Дарэчы, пра палітызаванасць. Пра яе шмат гаворыцца і пішацца, як правіла, датычна тэматычных абсягаў літаратуры – у тым сэнсе, што, маўляў, надта ж яна шкодзіць творчаму пачатку. Што вельмі нагадвае папрокі атэісту яго нявер’ем у Бога і, адпаведна, мізэрным шанцам увайсці па сконе ў жыццё нябеснае. Але ж як у кожнага чалавека свой погляд на ўзаемадачыненні з Богам, так у кожнага творцы сваё ўяўленне пра ўласнае месца ў творчай прасторы. Карціць застацца ў вечнасці, абмінуўшы палітычныя варункі існавання сучаснага табе грамадства, – калі ласка, хто замінае? Калі ўдасца, канечне: у грамадстве, дзе палітычныя погляды развіваюцца не ў плыні наследавання агульначалавечым каштоўнасцям, а навязваюцца зверху як дадзенасць, як прыдатак да нейкай няўцямнай ідэі, няўдзел у палітыцы па азначэнні немагчымы. Так што пытанне ўдзелу ці няўдзелу ў ёй – абсалютна рытарычнае, і кожны вольны адказваць на яго так, як падказвае яму сумленне: кожнаму сваё.