Выбрать главу

А вось сённяшнія сведчанні самога Юзафа:

"І вось недзе ў лютым месяцы, познім вечарам, калі было ўжо цёмна, пастукаўся ў нашу хату Расціслаў Лапіцкі. Быў вельмі замерзлы i змучаны. Расказаў мне, што яго шукаюць эмгэбісты, а ён ад ix хаваецца. Расказаў i пра Смаргонскую арганізацыю, пра ўлёткі. Ад яго я даведаўся, што апошнюю партыю ўлётак яны распаўсюдзілі ў Смаргоні i ў навакольных вёсках напярэдадні Дня канстытуцыі, які прыпадае на 5 снежня.

Я тым часам хварэў i ў школу некалькі дзён не хадзіў. І вось Расціслаў папрасіў мяне схадзіць у Мядзела i перадаць шыфраваны ліст свайму знаёмаму кухару. Кухар, не памятаю ягонага прозвішча, жыў на Замкавай вуліцы, у доме, які да вайны належаў габрайцы Сосі. У хаце я сустрэў маладога мужчыну — кухара. Там жа было малое дзіця. Кухар узяў шыфроўку, зробленую як нотнае пісьмо — значкі на лінейках. Пашкадаваў, што не можа прачытаць, бо згубіў ключ для расшыфроўвання. І сказаў, каб Лапіцкі прыйшоў цёмным часам да ўскрайку Мядзела каля возера, дзе наводшыбе стаялі нейкія гумны. Я вярнуўся ў вёску, перадаў Лапіцкаму прапанову кухара. І Расціслаў позна вечарам па лёдзе замерзлай затокі Мястры пайшоў на тую сустрэчу. Вярнуўся з яе ўжо ўначы.

Лапіцкі перахоўваўся ў нашым доме ўвесь наступны дзень. А як сцямнела, зноў выбраўся ў дарогу. Сказаў, што пойдзе ў Кабыльнік да нейкага Корчака i што яшчэ некалі да мяне зойдзе. Але папярэдзіў таксама, каб быў гатовы i да таго, што нас могуць усіх выкрыць i арыштаваць".

І зноў хлопец выйшаў у прыцемак халоднага зімовага ранку, у адзіноту, пасярод заснежанай Мядзельшчыны. Можа адчуваў сябе, як загнаны бязлітаснымі паляўнічымі воўк. І ў галаве была неадчэпная думка: а што рабіць далей?

Як кожнага разу, трэба недзе перачакаць дзень, каб не сустрэцца з якім непажаданым знаёмым, ці асабліва пільным незнаёмцам. Перачакаць у стозе сена, закінутай наводшыбе пуні, у густым ельніку?

Наступным прыпынкам стаў знаёмы з школьных гадоў Кабыльнік. Да яго не так далека — цераз замерзлыя Мястру i Нарочча.

Мы не ведаем, ці трапіў Лапіцкі ў Кабыльніку да таго загадкавага Корчака. Але дакладна вядома, што рана-раненька, толькі пачало світаць, Расціслаў з'явіўся на панадворку Каспарэўскіх. Так сталася, што першай яго сустрэла каля хаты малодшая сястра Чэха — Ліда. Яна тады сімпатызавала старэйшаму на 8 гадоў юнаку. Колькі было радасці ад такой нечаканай сустрэчы! Дзяўчына павіталася i павяла Славіка ў хату. Чэх таксама ўзрадаваўся з'яўленню сябра. Прыязна яго сустрэла i маці Любоў Каспарэўская — прыйшоў даўні i добры колішні сусед, i галоўнае, сынаў сябар.

Расціслаў сказаў, што ідзе ў Занарочча да знаёмых. Але дарога далёкая i яму трэба прыпыніцца ў Кабыльніку, бо змерз i адчувае сябе прастуджаным. Застаўшыся ж пазней сам-насам з Чэхам, асабліва не таіўся, прызнаўся, што быў арыштаваны за нелегальную дзейнасць, але ўцёк i вось зараз хаваецца, пакуль не пацяплее. А як скончыцца зіма i зазелянее зямля, можна будзе падацца ў лес, да партызанаў. А там неўзабаве павінна пачацца вайна з Амэрыкай, i партызанскі pyx разгорнецца шырока. Чэх таксама крыху знаўся на канспірацыі. Ён меў дзядзьку ў Арміі Краёвай i збіраў яму яшчэ ў часы нямецкай акупацыі боепрыпасы. Таму Чэх прапанаваў прыхаваць Расціслава ў знаёмых на глухой аднаселі пад Кабыльнікам. Але Славік, мусіць, i сапраўды не збіраўся доўга затрымлівацца ў мястэчку. Ён адмовіўся ад прапановы, сказаўшы, што ніхто не дадумаецца шукаць яго ў самым цэнтры Кабыльніка, пад бокам сельсавета[17].

Высветлілася, што Лапіцкі даўно не мыты, моцна прастуджаны ды яшчэ й абмарозіў ногі. Чэсь выпаліў ў лазні, якая была ў склепе пад падлогай, нагрэў вады. Ягоная маці падрыхтавала чыстую бялізну. Але пасля гарачай лазні ў хлопца падскочыла тэмпература пад сорак градусаў. Трэба было клікаць доктара. І хоць уцякач пярэчыў, доктар прыйшоў, агледзеў, абслухаў i выпісаў лекі. Зараз не было i гутаркі, каб хвораму падацца з хаты Каспарэўскіх у зімовы непрытульны свет.

І тут да Каспарэўскіх на лыжах ажно з Смаргоні прыйшоў Часлаў Цыбоўскі. Як ён здагадаўся, што кіраўнік іхнай арганізацыі зараз хаваецца ў Кабыльніку? Можа, Расціслаў Лапіцкі, пакідаючы Смаргонь, паведаміў яму адрасы, па якіх будзе знаходзіцца на Мядзельшчыне?

Часлаў прынёс скварак, каб падкарміць хлопца. Пачаставалі i Ліду, якая круцілася побач. Размову вялі ў яе прысутнасці. Толькі папярэдзілі, каб маўчала i нікому нічога не расказвала. Яна i маўчала, з гонарам за давер трымаючы пачутую таямніцу многія гады. Часлаў казаў: "Славік, як ты тут ляжыш? Тут усе ходзяць, табе трэба адсюль тэрмінова сыходзіць. Тэрмінова! Цябе тут забяруць!". Далей ён паведаміў, што партызанскія камандзіры паабяцалі пераправіць Лапіцкага праз Летуву ў Клайпеду, а адтуль ў Швецыю. Лапіцкі згаджаўся, але казаў: "Вось толькі ачуняю ад хваробы i пайду". Гаварылі яшчэ пра справы арганізацыі. І Ліда зразумела, што сярод падземнікаў не толькі хлопцы. І што яны хочуць зрабіць так, каб дзяўчаты не трапілі ў кіпцюры МГБ.

вернуться

17

Сельсовет размяшчаўся якраз у тым даме, дзе жылі Каспарэўскія, у прыбудове за сцяною.