Выбрать главу

Потым, у красавіку таго ж года, калі ў Маладзечне поўным ходам ішлі катаванні i допыты, Генадзь не даўся жывым у рукі эмгэбістаў i застрэліўся на абкружанай сядзібе аднаго свайго родзіча ў вёсцы Палуяны. Забітага прывезлі на панадворак бацькоў i запыталіся: "Дзе ваш сын?" "Не ведаем". "А мы ведаем. Вось ён!" — i сцягнулі посцілку з нежывога сынавага цела.

Успамінае Юзаф Качэрга: «Аднойчы Пахомаў прынёс i паклаў перад сабой "вальтэр". Я адразу пазнаў, што гэта пісталет Генадзя Нафрановіча. Тады я не ведаў яшчэ, што Нафрановіч застрэліўся. Думаў — яго таксама арыштавалі. Следчы краем вока за мной назірае, як зрэагую на пісталет. Але я нават не крануўся, не падаў выгляду, што пазнаў».

Следчыя вышуквалі не толькі ўдзельнікаў падзем'я, але i тых, хто ведаў, але не данёс — антыкамуністычную "заразу" трэба было карчаваць дарэшты, каб i следу не засталося. Такімі, хто хоць нешта ведаў, але не данёс, былі Марыся Барташэвіч i Чэся Ашукоўская. Арыштавалі ix 23 сакавіка ў Смаргонскай школе, вывел! з класаў пад рулямі аўтаматаў, заламаўшы за спіной рукі, як небяспечных злачынцаў. Тады ж арыштавалі Зянонавых бацькоў Ганну i Аўгусціна Ахрамовічаў. Іх звінавацілі ў суўдзеле: дазволілі друкаваць улёткі ў лазні, давалі газоўку для асвятлення i нават кармілі "друкароў"! Выявілася, што пра ўлёткавыя акцыі ведаў i вучань 9-га класа, адначасова гарманіст у клубе i памачнік кінамеханіка Тадэвуш Хацілоўскі. 9 або 10 сакавіка ён вярнуўся з Вялейкі з новай кінастужкай i зайшоў да дырэктара клуба. Зазваніў тэлефон i ў трубцы пачулася: "Хотиловский вернулся? Пусть зайдёт в милицию для уточнения документов". У міліцыі на хлопца накінуліся ўзброеныя службоўцы, пачалі выкручваць рукі i біць з крыкам: "Попался, вражеская морда!"

Зразумела, для гэтых нявопытных хлопцаў i дзяўчат, маладых i рамантычных, нечаканы арышт, допыты i катаванні былі шокам. Чакалі найгоршага. Калі ў турме ім завязалі вочы, рукі скруцілі шнурам, забаранілі размаўляць, вывелі на двор i некуды павезлі на машыне, першая думка была — на расстрэл.

Спачатку ix сабралі ў Вялейскай турме, трымаючы ў розных камерах, падсаджваючы пад выглядам зняволеных сваю агентуру. Пазней на машыне перавезлі ў Маладзечна. Некаторыя з былых зняволеных мяркуюць, што ўлады баяліся, што з блізкіх да Вялейкі лясоў партызаны паспрабуюць атакаваць турму, каб вызваліць падземнікаў. Таму i перавезлі ў абласны цэнтр.

У Маладзечне размясцілі ў дзвюх турмах — у Галянове (турма МГБ) i каля чыгуначнага вакзала[20].

Калі ў Смаргоні або Мядзеле яшчэ давалі спаць, бо ў раённых турмах канвеер следства не быў адпрацаваны, то ў Вялейцы i Маладзечне дапытвалі штоночы. Калі адзін следчы стамляўся, яго змяняў другі, i бясконца пыталі: "Хто, дзе, калі, хто з вам i быў яшчэ, хто ведаў пра вас?". Пагражалі, запалохвалі рознымі жахамі, упартых катавалі. Найбольш даставалася хлопцам. Часлаў Цыбоўскі потым расказваў, што іголкі пад кепці i пальцы ў дзверы было не самае страшнае. Некаторыя следчыя ўжывалі асабліва вычварныя метады. Невыносным было катаванне кроплямі халоднай вады.

Моцна катавалі Часлава Цыбоўскага. Ён быў дробны целам i выглядаў нядужым. Следчыя думалі, што яго можна легка зламаць, таму "шчыравалі" над хлопцам, як маглі. Леакадзія здагадвалася, у якім становішчы знаходзіцца брат. Тым больш што для Часлава не прымалі перадачы. Дзяўчына адмовілася адказваць на пытанні следчых i заявіла, што будзе маўчаць, пакуль не пераканаецца, што брат жывы. Нарэшце ім дазволілі спатканне. Часлава прывялі ў следчы пакой апухлага ад біцця. Пабачыўшы яго, сястра закрычала ад жаху.

A Лапіцкага катавалі таму, што быў кіраўніком, што быў перакананым антыкамуністам i непахісным беларускім патрыётам, што трымаўся годна, не баяўся катаў i ўсю віну браў на сябе. Следчых прыводзіў у шаленства гэты высакародны i мужны юнак. Калі Часлаў Каспарэўскі, якога таксама на нейкі час арыштавалі, убачыў Лапіцкага ў Вялейскай турме, з цяжкасцю пазнаў сябра. Расціслава літаральна цягнулі пад рукі i выглядаў ён на старога нямоглага дзеда. Юзаф Качэрга таксама ўспамінае, што бачыў Расціслава ў Маладзечанскай турме такога ж збітага, учарнелага, з абмарожанымі нагамі.

У практыцы дазнання была завядзёнка, калі следчыя дзяліліся на "благіх" i "добрых". "Благі" застрашваў, лаяўся самай бруднай лаянкай, грукаў пісталетам па стале, a калі гэта не дапамагала — пачынаў катаваць ахвяру, паклікаўшы памагатых. А потым з'яўляўся "добры", які распытваў пра жыццё-быдцё, пра бацькоў i меншых брацікаў i сястрычак, спачуваў арыштаванаму, абяцаў паспрыяць лагаднейшаму прысуду, нават мог прапанаваць i шклянку вады. Гэтым ён хацеў расчуліць арыштанта, прытупіць пільнасць, прымусіць яго стаць адкрытым. А потым зноў прыходзіў "благі"...

вернуться

20

Цяпер у ёй месціцца Маладзечанскі рэгіянальны архіў.