Віктар КАЗЬКО
ЯК Я "РАБІЎ" ШПІЁНАМ У НЬЮ-ЁРКУ
Аповесць
Азіраючыся на сябе колішняга, мушу сцвердзіць: у нашым жыцці не бывае нічога выпадковага, нечакана стыхійнага. Усё загадзя ў ім прадпісана і наканавана. Кожнае нашае жаданне, мара, думка і слова не застаюцца на гэтым свеце не пачутымі. І калі ёсць энергія волі, мыслення, бласлаўленне ці жаданне лёсу - здзяйсняюцца, бо нашае напаўненне, змест і сэнс жыцця залежаць не толькі ад нас. Часовасць і хуткаплыннасць нашага зямнога быцця некаму ўсё ж недзе на ўцеху, на дзіва, хаця часам нам і на здзек, выпрабаванне нашых магчымасцяў і здольнасцяў, вольнага плавания нашага розуму ў сусвеце. Не толькі адно: бычку - на лычку, а кароўцы - на вяроўцы. Нехта нас час ад часу адвязвае і цікуе за намі, што з гэтага непрывязнага ўтрымання будзе, ці мае яно сэнс, мяжу.
Часцей за ўсё вольныя мы ў дзяцінстве. Я гэта добра зведаў, таму што на шчасце ці на бяду застаюся ў ім і сёння. Ссівеў, а да сталасці не прыбіўся, не вызначыўся, не прыбіўся да аднаго берагу. Хоць, як гавораць, раз на раз не прыходзіцца. У кожнага і ў кожны час сваё. Надараецца шчымліва і гожа, светла, а часам пакутліва, да дрыжыкаў змрочна і гідка. Але нічога не зробіш, так ужо нам наканавана, насіць сябе ў сабе. І я насіў і нашу, як хвоя шурпатыя шышкі, як вожык колкія іголкі. Да скону. Нашу дзіцяча-абмежаваную вольнасць і сталую магчымасць немагчымасці вяртання да маладых мрояў і парыванняў.
Але ж пакручастая рэчаіснасць іншым разам падкідвае нам з колішняга дзіцячага такое, што ні чорту камень, ні Богу свечка... Вяртае нас да даўным-даўно пройдзенага і нязбытна забытага. Так яна згуляла ў зваротнасць і са мной. Ніколькі не наракаю, у асалоду мне згуляла. Бо адбылося гэта пры сонцы, зеляніне травы і дрэў, павеўным дыханні марской і акіянскай вады. 3 адчуваннем годнасці і ўзнёсласці.
А пачатак гэтай гульні хаваўся ў неасэнсаванасці далёкага, як сама тагасветнасць, маленства. Калі я свядома і падсвядома, мужна і смела хацеў стаць ні больш, ні менш як шпіёнам. Вядома, савецкім шпіёнам. А таму зусім не шпіёнам - разведчыкам. Савецкі чалавек тае пары не мог быць шпіёнам. Яны былі толькі замежнымі. А ў нас - разведчыкі. Адукаваны быў хлопчык, хаця мо ўжо і адпеты, бо з вуліцы Трэцяя Падольская, сірочай і крыху бандыцкай ускраіны чыгуначнага вузла Каленкавічы. Фільмы «Подзвіг разведчыка», «Падзенне Берліна» тры разы падпольна глядзеў. Падпольна таму, што на білет не меў грошай, але ведаў дзірку пад падлогай у клуб. Узрост дазваляў пралезці амаль да самай сцэны і экрана. Трэба адзначыць, што дзіркі ўвогуле былі адзіным нашым уваходам, пралазам у жыццё. Толькі каб галава не захрасла, а тулава, жывата і дупы ў нас амаль не было. Вось так, бесцялесна, мы і тварылі сябе.
Таму пра сябе, як колішняга, так і сённяшняга, магу мовіць толькі адно словамі італьянскага кінарэжысёра, творцы свайго кіно і лёсу Феліні: «Я ніколі нічога не рабіў дзеля таго, каб усё адбылося так, як адбылося. Я проста ехаў на цягніку ад адной станцыі да другой, а вакзалы ўжо стаялі». Трывала стаяў і мой вакзал ў той дзень на Мэдысан-авеню ў Нью-Ёрку. Чакаў майго выхаду з цягніка, каб вярнуць мяне зноў у маленства. Спраўдзіць маё жаданне стаць шпіёнам. Адкрылася гэта мне непадалёку ад нашай беларускай місіі ААН, на рагу вуліцы імя Бонэр. Я тады так і не ўцяміў, чаму наш куратар, падпалкоўнік КДБ, прывёў мяне менавіта да гэтай вуліцы, бо ад яе мы скіравалі ў супрацьлеглы бок. Зразумеў значна пазней. А тады, пільнуючы вачыма то мяне, то шыльду з назвай вуліцы, куратар патлумачыў:
- Калі не супраць, будзеш ісці следам за мной. Толькі наводдаль. Ні ў якім разе не набліжацца і не азывацца. Моўчкі. Назірай за спадарожнымі і сустрэчнымі. Калі хтосьці мільгне раз-другі, падай мне знак. Не супраць?
Вядома, я не мог быць супраць. Скеміў: мы абодва будзем шпіёнамі, разведчыкамі ў Нью-Ёрку. Куратар, Радзіма мне давяраюць, што ўсцешвала, бо дасюль я такога даверу не адчуваў. Хутчэй наадварот. Жмурыла, мружыла на мяне вока мая радзіма з самага майго пачатку, калі я толькі- толькі ўведаў, што дзіркі ёсць не толькі ў клуб на кіно, але і туды, дзе нешта патрэбнае мне ляжыць. А ад мяне схаванае.
Ці не з тае пары я адчуў на сабе дзяржаўнае вока і свае вочы прамыў.
Хаця мо толькі адно. Усё ж мы жылі тады аднавока, як зайцы касенькімі былі, адным вокам у неба, да сонца і зорак, а другім - патуплена толькі сабе пад ногі, у зямлю, а абодвума, як соўкі, наўкруг сябе, каб у лоб не атрымаць.
Вось такім патупленым вокам я нешта і прыгледзеў у сябе пад нагамі. І спатыкнуўся. Спатыкнуўся на самым пачатку свайго шляху: ці то сеў не ў свой цягнік, ці то выйшаў не на сваёй станцыі. Хаця зранку ў той дзень усё ішло спадарожна наканаванаму мне.