— Значыць, зноў яны прыдуць...
— Да рэчкі пэўна дойдуць, але далей не пройдуць, не павінны прайсці,— адказаў Каленік.
— Хто-ж іх не пусціць?
— Мы, мы самі не пусцім. Я не жартую, хлопцы,— сказаў Каленік.— Кожны з нас умее страляць. У нас ёсць кулямёт і вінтоўкі. І да ўсяго ў нас незвычайна выгодная пазіцыя. Калі мы паспеем арганізаваць людзей, мы іх не пусцім ні на адзін крок далей.
Назаўтра ўвечары ў памяшканні выканкома адбываўся зачынены партыйна-комсамольскі сход. Сакратар партыйнай ячэйкі пачаў сход з таго, што сказаў пра набліжэнне фронта.
— Фронт, пэўне, не затрымаецца ў нас,— казаў ён.— Давядзецца адыйсці і трэба, як ёсць указанні з павету, каб кожны комуніст і кожны комсамолец зараней сказалі, хто пойдзе з Чырвонай арміяй на фронт, а хто застанецца сядзець дома.
Ён стаяў за сталом, вакол якога сядзелі комуністы і комсамольцы, і маўчаў, пазіраючы на таварышоў. У кожнага на твары ён бачыў цень нездавалення і доўга ніхто не азываўся на яго словы.
— Гавары, хлопцы,— сказаў ён яшчэ.
— А калі ніхто не пойдзе адсюль, а?
Сакратар не разумеў, што хоча сказаць Каленік.
— Ты што? — спытаў ён.
— Я кажу, што ніхто з нас адсюль не пойдзе,— галасней сказаў Каленік.
— Ды ты што, адурэў?
— Не адурэў, пачакай.— Каленік усміхнуўся, здагадаўшыся, як яго зразумеў сакратар.— Я стаўлю пытанне зусім па-іншаму. Трэба бараніцца, а не адступаць. Калі стаць уцякаць ад іх, можна ўсю Совецкую рэспубліку ім аддаць, разумееш? А я кажу: трэба ўсіх узняць на ногі, хто толькі ўмее страляць, і ў акопы разам з чырвонаармейцамі. Па ўсіх вёсках трывогу ўзняць трэба, пабачыш тады, якія атрады збярэм мы, якую сілу людзей мець будзем.
Сакратара Каленікава прапанова крыху збянтэжыла. Ён не думаў пра магчымасць абароны ў такім плане, як гэта меркаваў Каленік. Да гэтага ён меў дырэктыву з павета. Нейкі час абодва яны маўчалі. Пасля Каленік запытаў:
— Што-ж ты маўчыш? Я сказаў не толькі сваё, так усе думаюць. 3 мужчынамі я гаварыў ужо. Запісывай, браток, каб я заўтра-ж арганізаваў партызанскі атрад у Крапілаўцы, а памочнікамі мне прызначце ўжо каго я сам назаву.
— Але-ж па меркаваннях камандзіра, які быў у нас, фронт адразу адыйдзе за Бярэзіну,— запярэчыў сакратар.
— А па маіх меркаваннях, яны далей нашай рэчкі не пройдуць,— адказаў Каленік.
Каленік падышоў да стала, за якім стаяў сакратар, і паклаў руку на паперу, якая ляжала перад сакратром.
— Запісвай,— сказаў ён,— даручайце, таварышы. — I ўбачыўшы, што сакратар, усміхаючыся, бярэ аловак, дадаў:— А памочнікам Жытко пішы, Сімкаўца і Прорвіча.
Шырока ўсміхаючыся, Каленік яшчэ бліжэй падсунуў паперу да рук сакратара.
— Пішы, бачыш, усе згодны...
Сход скончыўся позна. Ноч цёмная і маўклівая. Каленік развітаўся з апошнім з падарожнікаў і ідзе вуліцай адзін. Ідзе ўслухоўваючыся ў цішыню. Часам яго ўвагу прыцягвае белая постаць чалавека ў дварэ. Ён пазнае чый двор і аклікае людзей. Людзі, як і ён, выходзяць начамі слухаць цішыню. Каленік перакідваецца ў цемры з чалавекам некалькімі словамі і крочыць далей паміж кануўшых у сон хат і садоў, у якіх спеюць яблыкі.
Дома Каленік не лёг спаць, а ўзяў на паліцы сшытак і, запаліўшы лямпу, сеў пісаць. Сядзеў схіліўшыся над сталом і час ад часу ўзнімаў галаву і нерухомымі ўдумлівымі вачыма пазіраў за вакно ў цемру. За сценамі хаты даўно ішла ў сваіх чорных вопратках ноч. Яна пазірала ў вокны, шчыльна тулячыся да шыб. Пазіраючы насустрач ёй, Каленік бачыў перад сабою доўгія рады людзей, узброеных вінтоўкамі, і над імі чырвоны штандар і паціху перачытваў напісанае ў сшытку. Мінутамі павяртаў твар да пасцелі, дзе спалі дзеці, глядзеў на закінутую на падушцы галаву дачкі, на ўскудлычаныя яе русыя валасы і ласкава ўсміхаўся.
Спаць Каленік клаўся ў гэтую ноч на самым золку. У хаце было душна, і ён выйшаў на двор, каб легчы на калёсах. Гэта была пара самага моцнага сна, калі ноч збіраецца ў дарогу ад ледзь прыкметных яшчэ сполахаў зары. Ноч адыходзіла на захад, навісаючы над небасхілам чорнаЙ хмарай. Каленік зірнуў туды, мосцячыся на сене ў калёсах, і прыслухаўся. Да яго дайшоў далёкі, але зусім выразны глухі і кароткі гарматны стрэл. Пасля яшчэ і яшчэ. Каленік падумаў, што можа чуе гром. Але не было маланак, чорная хмара не палыхала іхным бляскам, а па тым, як чаргаваліся выбухі, можна было зразумець, што чуюцца ўзрывы знарадаў. Ён нерухома стаяў каленкамі на калёсах і слухаў як раз за разам глуха білі ў цела зямлі цяжкія выбухі. А ўдзень нічога не было чуваць, і крапілаўцы па звычайнаму выйшлі ў поле з косамі і сярпамі, выехалі з плугамі і баронамі. Людзі касілі, пазваньваючы мянташкамі і брускамі. Пануквалі аратыя і запявалі час ад часу жнеі. Усё было як і звычайна, толькі часцей людзі паглядалі за раку. Варта было паказацца на дальнім узгорку за ракой каму-небудзь, як спыняліся касары і аратыя і выпростваліся жнеі. Але вонкава ўсё было як звычайна, і ўдзень Каленік нікому не сказаў, што чуў ноччу.