Другая палова дня чатырнаццатага студзеня прайшла зусім спакойна. Але ў прадчуванні небяспекі камандзір пэлка начаваць пайшоў у штаб, а не на кватэру. Пазней туды прыйшоў і Каленік. Там-жа былі Гайшынскі і Віняцкі. Яны чысцілі кулямёт. Часткі разабранага кулямёта ляжалі на стале, сярод шматкоў замасленай кудзёлі.
— Вы дужа не раскідайцеся, а то не паспееце сабраць калі што,— сказаў ім Каленік.
I адразу-ж пасля гэтых слоў Каленікавых Віняцкі пачаў зборку кулямёта. А Каленік пайшоў у пакой да камандзіра палка. Адтуль ён пачуў, калі ў пакой, дзе былі Віняцкі і Гайшынскі, зайшло яшчэ некалькі чалавек. Яны стукалі ботамі, абіваючы з ног снег, стрэсвалі снег з адзежы, ставілі да сцяны вінтоўкі. Камандзір палка ляжаў на лаўцы, падклаўшы пад галаву рукі. Ён ляжаў тварам угору. Вочы яго былі заплюснуты. Можа ён і не спаў, але Каленік ціха прычыніў дзверы і сеў на другой лаўцы каля стала, слухаючы пра што гавораць хлопцы ў другім пакоі. Ён чуў галасы партызан і чуў за сцяной посвісты мяцельнага ветру ды зрэдку чые-небудзь шагі на вуліцы. Часам пачуецца вокліч вартавога каля штабу і зноў цішыня, зноў нічога, акрамя галасоў у другім пакоі і посвістаў ветру ў вакяніцах. Каленік паклаў на стол руку і схіліўся над ёй, разглядаючы агрубеўшую, перасечаную зморшчыкамі скуру. Пасля павярнуў далонь рукі ўгору. Шырокая далонь уся зрэзана глыбокімі даўгімі рысамі і густа драбнейшымі.
Прыгадалася як некалі яшчэ варажыла яму цыганка. Ён нічога не памятаў з тае варажбы акрамя ласкавых слоў. "Саколік мой ясны, сынок, золатка маё..." Гэтыя словы здаліся яму нават дзіўнымі, яны неяк не пасавалі да яго, а цяпер абудзілася да цыганкі пачуццё ўдзячнае і за іх.
Дзе яна? Можа даўно памерла ў дарозе, у часе сваіх бязмэтных блуканняў з калодай карт, з якіх кармілася. А мо жыве дзе і варожыць, і зараз гэтак-жа адорвае людзей ласкавымі, не звыклымі для іхнага вуха, словамі. "Красачка ты мая, дай пагадаю". Пэўне так просіць яна, хапаючы за руку маладую дзеўчыну і гаворыць ёй пра яе каханага, які далёка ідзе суровай дарогай вайны і вернецца да яе яшчэ не хутка.
Галасы ў другім пакоі цішэлі, абрываліся. Яны як-бы насіліся ў паветры, то набліжаючыся, то аддаляючыся. Усё насілася з імі, пагойдвалася, ападала ў бездань. Ён яшчэ рэшткамі памяці хапаўся за незразумелыя ўжо гукі, але на момант прыходзіла забыццё, і Каленік пераставаў разумець, дзе ён. Бесперапынны шум ветра за вокнамі здаваўся гулам поезда. Пасля і гэта знікла. Свядомасць танула ў незразумелым, але дзіўным чаргаванні гукаў. Потым нешта парушыла роўную плынь гукаў. Ён прачнуўся і некалькі секунд сядзеў не кранаючыся з месца, каб зразумець, што здарылася. Пасля, зразумеўшы, што чуе стрэлы, крыкнуў і кінуўся да лаўкі, на якой ляжаў камандзір палка. У камандзіра вочы былі ўжо адкрытыя. Ён у момант падхапіўся, надзеў шапку і выбег з пакою. Калі расчынілі дзверы, выносячы кулямёт, у хату з посвістамі ветру і воблакам снегу ўварваліся гукі стрэлаў.
3 хат беглі партызаны і чырвонаармейцы. Яны кідаліся бегчы ў поле, да рэчкі. А стрэлы несліся з поля за выканкомам. Камандзір палка прыслухаўся на момант да стрэлаў і закрычаў прабягаўшым партызанам:
— Назад! За сяло! — А пасля паціху сказаў Каленіку:— Нас хочуць абкружыць. Трэба абавязкова прабіцца на дарогу да Рожанкі.
На ноч з чатырнаццатага на пятнаццатае студзеня дваццатага года польскае камандаванне вызначыла рашучае наступленне на ўчастку Крапілаўка — Старая Рудня. 3 другіх участкаў сюды было перакінута тысяча пяцьсот салдат пры трыццаці кулямётах. План аперацыі, распрацаваны ў польскім штабе, зводзіўся да таго, каб зайсці з балота ў тыл і, абкружыўшы Крапілаўку, знішчыць партызанскі штаб і рэўком. Увечары, калі добра сцямнела, з вёскі, у якой былі сабраны польскія сілы, даўгім ланцугом пайшлі яны вузкай сцежкай, пратаптанай у снезе, да балота. Наперадзе ішлі Нічыпар Лёгкі і Геллер, якія запрапанавалі польскаму штабу свае паслугі, і з імі афіцэр, а следам легіянеры. Яны зрабілі вялікі круг, каб прайсці балота і апоўначы выйшлі з балотнага хмызняка на крапілаўскае поле. Кілометры за чатыры ў цемры дзе-ні-дзе свяціліся ў сяле агні. Без адзінага стрэлу легіянеры падыйшлі да сяла. На стрэлы дазорных з хат выскачылі разбуджаныя партызаны і чырвонаармейцы. Іх было небагата, бо на зіму атрад размясціўся невялікімі групамі, чалавек па шэсцьдзесят-семдзесят па ўсіх вёсках уздоўж рэчкі. Партызаны сустрэліся з легіянерамі на ўскраіне сяла. Легіянеры ішлі густым ланцугом, абстрэльваючы сяло кулямётамі. Бараніцца было цяжка і партызаны прабіваліся ў супроцьлеглы канец вуліцы, на дарогу да Рожанкі. Больш гадзіны цягнуўся бой, пакуль удалося легіянерам абкружыць сяло. 3 тым, як змоўк партызанскі кулямёт, легіянеры ўварваліся ў вуліцу і пачалі абыходзіць адну за другой хаты. У хатах не было агнёў. Нікога, ніводнай душы не было ў вуліцы. Легіянеры ўрываліся ў хаты і ўсіх мужчын і жанчын гналі на двор.