Змяркалася, надыходзіла кароткая летняя ноч, а людзі не ішлі дадому з каленікавага двара, стаялі, сядзелі на прызьбе на бярвенні і на платах і маўкліва слухалі гаспалара.
— Нам зямля трэба, — казаў Каленік.— Калі возьмем зямлю, тады і парадак у нашым жыцці будзе. А нам прапануюць за буржуйскія парадкі зноў на вайну ісці. Далоў вайну! Да чортавай матары вайну, якая калечыць і забівае наша жыццё. Нам мір патрэбен, нам зямля пагрэбна і мы павінны ўзяць яе неадкладна.
Ён гаварыў, прыпамінаючы тое, што чуў ад большэвіцкага дэпутата ў Петраградзе на пляцу перад Зімнім палацам.
— Раз мы сыйшліся,— казаў ён,— давайце адразу і выбярэм, як гэта па ўсёй Расіі робіцца, свой сялянскі камітэт, які павядзе ўсё дзела з зямлёй.
Тады пачуўся голас:
— Можа пачакалі-б крыху, куды так гоніш?
— А чаго чакаць?
— Гэта Беразоўскі гаворыць, яму чакаць можна, сваёй зямлі ўволю.
Каленік спытаў:
— А чаго. ты, Беразоўскі, чакаць прапануеш?
— Закону. Я хачу дачакацца якога закону,— адказаў той.
— I я тое-ж скажу,— падтрымаў Беразоўскага нехта з натоўпу.
— Чэрнуш таксама можа пачакаць, і ў яго не гарыць.
— Хто хоча закону чакаць, няхай чакаюць,— з усмешкай адказаў Каленік.— Я мяркую, што і Данат Данатовіч закону будзе чакаць, і Савіцкі, і Нічыпар Лёгкі, а мы, бедната, сваё рабіць будзем, бо нам законаў ніхто не напіша, пакуль самі іх не ўстановім.
Сялянскі камітэт быў у гэты вечар абраны, а ў нядзелю камітэт склікаў каля воласці вялікі сход і абвясціў сваю першую пастанову пра перадачу сялянам па ўсёй воласці панскай зямлі і сенажацяў.
Бралі зямлю крапілаўцы наступнай нядзеляй. Пасля снедання члены сялянскага камітэта накіраваліся ў панскі двор. За імі прышло яшчэ чалавек сорак сялян. У панскіх пакоях спалі ці то снедаць збіраліся, і камітэтчыкі, наказаўшы пану праз эканома, што ён патрэбен па вельмі важнай справе, размясціліся ў садзе на мураве. Частка сялян сядзела, а то пахаджвалі па двару, заглядалі ў адчыненыя пустыя хлявы — каровы былі на пашы, праз шчыліны ў варотах на стайню, блукалі па садзе і перакідваліся словамі, у якіх адчувалася зайздрасць да багатага панскага жыцця.
— Настаяшчы памешчык, як след,— казаў адзін.
— Бачыў коні якія? — уторыў яму другі.
— І дабра і грошай немаведама колькі, мусіць,— думаў голасна трэці. А чацверты выказваў пажаданне:
— Каб і коняй забраць, каб і ўсё...
Асабліва ўвішна аглядаў усё немалады ужо, нізкарослы Гошка Павал. Ведалі ўсе пра яго празмерную скупасць. хоць жыў ён незвычайна бедна і не меў чаго шкадаваць. Скупасць ягоная сказалася і на гэты раз. Змеціўшы сярод прысутных Віняцкага Віктара, Гошка адразу накінуўся на яго:
— А ты чаго тут? Ці мо таксама думаеш у нас зямлю браць?
— Чаму-ж не?
— Бач, а ці-ж ты наш? Хіба твае бацькі, ці сам ты, скажам, рабіў калі на гэтай зямлі? — І ўзняў ужо сапраўдны крык, звяртаючыся да прысутных:
— Ці-ж гэта парадак? Паслухайце сюды, мужчыны. Гэта як-жа можна, каб нехта дзесьці там хадзіў па свеце, а пасля на нашу зямлю садзіўся? Гэтак-жа іх немаведама колькі набярэцца, калі аднаго пусціш.
Мужчыны спачатку маўчалі, паглядаючы то на Гошку Паўла, то на Каленіка, то на Віняцкага, які стаяў крыху разгублены; яго збянтэжыў такі нечаканы Гошкаў напад. Маўчаў пакуль што і Каленік, і гэта падбадзёрыла Гошку.
— Каб-жа ты наш яшчэ быў, а то ж паляк, то падавайся ў свой бок, адбірай там зямлю ў свайго пана і бяры яе колькі табе хочацца, а за чужыя плечы няма чаго хавацца.
— Як-то? — пытаў разгублена Віняцкі. Ён не разумеў, жартуюць з ім ці гавораць такое ўсур‘ёз і ўсё перапытваў:
— Чаму-ж то за чужыя плечы? Як!
Але на гэты раз аж некалькі чалавек загаварылі наперабой:
— Яно можа і праўда, калі кожны прыдзе,— казаў адзін. Яго перабіваў другі:
— Аднаму дай, другому дай, нібы тут зямлі без краю.
Але іх усіх сцішыў Каленік.
— Ого! — сказаў ён, падымаючыся з травы.— Вы гэта напраўду, хлопцы, ці жартуеце? — Ён стаў перад мужчынамі і момант стаяў моўчкі:— Ці ён не чалавек, не мужык? Ці ён не пакутваў так, як мы? Гэта, хлопцы, зусім не па-нашаму выходзіць.