— Старарэжымнікі,— падтрымаў Каленіка Сімкавец Антон, член камітэта.— Старарэжымнікі! — крыкнуў ён яшчэ раз.— Як вас зямля наша носіць? І няхай яшчэ Гошка гаворыць, яму абы гаварыць, а іншыя чаго ўз‘еліся!
У гэты час з пакояў вышаў памешчык. Ён сышоў з ганку і стаў непадалёк, здзіўлена паглядаючы на сялян, якія ішлі да яго следам за чалавекам у салдацкай вопратцы. Калі яны спыніліся перад памешчыкам, на ганак з пакояў выйшаў яго сын афіцэр. Сын моўчкі стаяў на ганку, а бацька сказаў, пытаючы:
— Чаго прышлі, людзі?
У яго голасе ўжо чулася трывога.
— Справа якая ці што?
Яму за ўсіх адказаў Каленік:
— Мы прышлі паведаміць пастанову сялянскага камітэта, што зямля панская з гэтага дня перадаецца крапілаўцам. Сенажаці і пахаць...
Памешчык маўчаў. Перад ім стаяў высокі, плячысты салдат, а за ім і побач старэйшыя мужчыны з Крапілаўкі. У памешчыка раптам задрыжэлі рукі, як ніколі раней, і ён ухапіўся рукамі за полы свайго белага піджака.
— На якой-жа падставе, чаму?
Пытаючы, намешчык зірнуў на сына. Сын нерухома стаяў на ганку. Ён чуў, што сказаў Каленік і гнеў і нястрымная злосць авалодалі ім. Ён сілай стрымліваў сябе, каб не закрычаць на салдата. Яму хацелася падыйсці да салдата, крыкнуць і біць яго па твару. Ад узбуджанасці ў яго ўздрыгвалі плечы.
— Мы хочам парадку, каб зямля была ў таго, хто на ёй працуе,— адказаў Каленік памешчыку.
— Ці не большэвік ты? — раптам выкрыкнуў афіцэр, скрануўшыся з месца, але з ганку не сышоў.
— Гэта не тваё дзела, ваша благароддзе.
— Большэвік! — зноў выкрыкнуў афіцэр.— Ты бунтуеш сялян. А сам, пэўне, уцёк з фронту... Вось я праверу твае дакументы, як ты трапіў дадому і арыштую цябе...
— Ого! Глядзі, ваша благароддзе, каб мы цябе калі не арыштавалі. Я тры гады адседзеў у акопах, ваюючы за цябе і за твае багацці, пакуль ты сядзеў у бабруйскай крэпасці ў інтэнданцтве.
Памешчык бездапаможна азіраўся наўкола, разгублена паўтараючы ўсё адно і тое ж:
— Як-жа так? Як-жа так?
Твар яго ўкрыўся потам.
— Як-жа так? А закон, падставы...
— Калі мы панскую зямлю аддадзім людзям, гэта і будзе закон. Пан, думаецца нам, разумее, што старым законам крышка, скончыўся іхны тэрмін.— Каленік развінуў рукі, як-бы спачуваючы пану, што той не разумее такой простай рэчы.— Так выйшла: з царом і царскія законы скінуліся.
— Я разумею,— мармытаў памешчык,— але нельга-ж без ніякіх падстаў, гэта беспарадак.
Каленік усміхнуўся.
— Пан пра беспарадак. Дзіўныя людзі. Па-іхнаму, усё беспарадак, што ім не да смаку.
Тады сын сказаў да бапькі:
— Кінь гаварыць з імі, папа, ты не паважаеш сябе.— І да сялян:— А вам я загадваю неадкладна-ж пакінуць двор. Заўтра я давяду да ведама каменданта пра цябе,— сказаў ён да Каленіка.
— Няма чаго страшыць, ваша благароддзе, лепш ідзі ў пакоі, без цябе тут разбяромся.
Не адказваючы Каленіку, афіцэр крыкнуў бацьку:
— Я патрабую, каб ты не гаварыў з імі. Ідзі ў пакоі. Я сёння-ж паеду ў горад і заўтра іх супакояць.— І да сялян:— Яны зразумеюць, як слухацца большэвіцкіх агентаў.
Тады не стрымаўся Віняцкі.
— Не ўсё-ж нам кланяцца панам у пояс,— сказаў ён.
Афіцэр на гаворцы адразу пазнаў у ім паляка.
— А ты хто такі? — спытаў ён.— Таксама большэвіцкі агент? Ты-ж, здаецца, не тутэйшы?
— Чуеш, Гошка, як твае словы з панскімі супадаюць,— сказаў Каленік.
Сяляне зарагаталі. Афіцэр намерыўся яшчэ нешта сказаць, але Каленік перапыніў яго:
— Нам няма часу, ваша благароддзе, мы сваё ўсё сказалі, адзью...
— Гэтак нельга, я не дазволю,— сказаў яшчэ памешчык.
— Не дазволіце? — Каленік зірнуў на памешчыка, вымерваючы таго позіркам з ног да галавы.— А мы і без дазволу абыйдземся. Давялі да ведама пастанову і годзе. Заўтра выходзім касіць.
— Вы не пасмееце, гэта бунт.
Памешчык не крычаў, а мармытаў, адыходзячы задам да ганку і размахваў рукамі, як-бы баронячыся ад пранізваючага салдацкага позірку і ад шырокіх усмешак на тварах у сялян.
— Акрамя ўсяго мы апішам панскае дабро: коняй, кароў, хлеб, каб усё было ў цэласці.
Гэтыя Каленікавы словы зноў прыкавалі пана да месца.
Ён скрануўся з месца, толькі калі сын крыкнуў з ганка:
— Глядзіце, каб вас не апісалі...
Сын прапусціў наперад бацьку і пашоў за ім у пакоі, злосна бразнуўшы дзвярыма. Каленік махнуў услед яму рукой. Ён бачыў перад сабою узбуджаныя, вясёлыя і крыху разгубленыя твары.
— Цяпер у нас з панам вайна,— сказаў ён,— гаварыць больш не давядзецца, скончыліся гаворкі. Вайна такая па ўсёй Расіі пачынаецца. Цяпер каб толькі не сплахаваць. Заўтра-ж касіць, а там араць і сеяць, каб неадкладна ўсю воласць узняць.