— Што ж там такое?
Тады пісар узняўся з-за стала, узяў з канапы газету і ткнуў яе ў рукі Каленіку.
— Можа з сабой узяць дазволіце?
— Не, я не дам, газету я сабе выпісваю. Калі хочаце ведаць, што там, пачытайце тут. Да вам-жа і не ўсё цікава, вам-жа толькі тое, што ваша.
— Яно ўсё наша.
— Во, во, во, усё. Там так і зроблена. Усё ваша: і палі, і лясы, і горы, і нетры земныя, і рэкі, усё. Дэкрэт выйшаў.
Каленік стаяў перад сталом з разгорнутай газетай, а побач стаяў пісар:
— Тут ваша, вось,— торкнуў у газету пальцам.— Дэкрэт аб зямлі... I чытаў: "Памешчыцкая ўласнасць на зямлю адмяняецца неадкладнаьбез усякага выкупу"... Акурат так, як вы зрабілі... А вось і яшчэ пункт другі. "Памешчыцкія маёнткі, роўна як усе землі ўдзельныя, манастырскія, царкоўныя, з усім жывым і мёртвым інвентаром, сядзібамі, будынкамі і ўсімі прыладамі пераходзяць у распараджэнне валасных зямельных камітэтаў і павятовых советаў сялянскіх дэпутатаў"...
Пісар змоўк на хвіліну, утаропіўшыся вачыма ў Каленіка.
— Ну?.. Хоць тут вы крыху не дарабілі яшчэ ў гэтым пункце.— І ўсміхнуўся.— Важна?
— Вельмі важна,— адказаў Каленік зусім сур‘ёзна.
— Але не для нас важна.
— Чаму? А для каго-ж?
Пісар пайшоў да канапы, узяў мясцовую павятовую газету і ткнуў яе ў рукі Каленіку.
— Вось чаму. Пачытайце вось гэта,— паказаў на абвяшчэнне, надрукаванае на першай старонцы газеты.— Во... Гэтым даводзіцца да ведама ўсіх жыхароў горада, што ў сувязі з пагрозай большэвіцкіх беспарадкаў, уладу ў горадзе ўзяў у свае рукі... Не думайце, што совет,— сказаў пісар, перапыніўшы чытанне.— Вось тут далей прапануецца слухацца ўсіх загадаў і распараджэнняў пана польскага каменданта. За непаслушэнства арышт і ваенна-палявы суд. Разумееце? А далей яшчэ і не такое. Рускім вайсковым фарміраванням прапануецца здаць зброю, а салдатам ісці дадому. Вось чаго вы, большэвікі, нарабілі.
— Як гэта мы нарабілі?
Каленік стаяў разгубленым. У Петраградзе і ў Маскве ўладу ўзялі ў свае рукі Советы. З‘езд Советаў прыняў дэкрэты аб зямлі і міры, а тут польскія легіянеры.
— Ды пры чым-жа тут яны, тут-жа не Польшча,— злосна сказаў Каленік.
— Гэтага я ўжо не ведаю, але вы ралумны чалавек і я раю вам лепш не чытаць гэтых дэкрэтаў сёння ў зборнай. Бачыце, сёння яны ў горадзе ўсё ў свае рукі прыбралі, а заўтра і ў нас. Што гэта за ўлада там такая, я не ведаю, але не думаю, каб яна была вашай.— Пісар іранічна ўсміхаўся.— Лепш паберагчы сябе. Я наўмысне газеты ў пакоі ўзяў, думаю, зойдзе чалавек, параю...
— За параду дзякую, але газетку, Аляксей Антонавіч. дазвольце ўзяць. Як там яно заўтра будзе, пабачым, а дэкрэты я пачытаю, абавязкова.
— Як хочаце. Я раю што разумней, а вы як хочаце рабіце.
— Яно вядома.
Каленік пайшоў з пісаравых пакояў адразу дадому, каб паведаміць навіны сваім камітэтчыкам і каб пазней склікаць сход.
Сход адбыўся а полудні, а ўвечары ў той-жа дзень у Крапілаўку прыбыў эскадрон польскіх уланаў з корпуса генерала Доўбар-Мусніцкага. Уланы рыссю праехалі па даўгой крапілаўскай вуліцы размясціліся на валасным двары. Ніхто з крапілаўцаў не ведаў, чаго прыехалі ўланы, але ў тым ужо, як праскакалі яны рыссю па вуліцы, кожны адчуў нешта нядобрае, невыразную яшчэ пагрозу сабе і насцярожана чакаў, што здарыцца. Насцярожанасць і трывога яшчэ больш пасіліліся, калі ўвечары крапілаўцы ўбачылі, як засвяціўся раптам усімі сваімі вокнамі памешчыцкі дом, які да гэгага доўгі час хаваў свае нясмелыя агні за шчыльна пазачынянымі вакяніцамі. Пачуццё насцярожанасці і невыразнай яшчэ трывогі авалодала і Каленікам. Яно пасілілася, калі прышоў каваль Райхман і расказаў пра сваю гутарку з уланам.
— Я да яго кажу, як звычайна, па прывычцы, таварыш,— расказваў Райхман,—а ён паглядзеў на мяне, ды я з табой, кажа, свіней не пасвіў, які я табе таварыш. Во, чуў?
Пазней сыйшліся ў Каленікавай хаце ўсе камітэтчыкі. Яны таксама гаварылі пра ўланаў, меркавалі, як паставяцца ўланы да сялянскага камітэта і асабліва да справы з панскай маёмасцю. Позна ўзечары разышліся, умовіўшыся дазнацца пра ўсё падрабязна ад саміх уланаў.
Але дазнавацца пра што-небудзь ад уланаў не спатрэбілася. 3 самага ранку другога дня па хатах пайшоў стараста з двума ўзброенымі ўланамі, загадваючы несці авёс і сена на валасны двор, а ў стараставу хату яечкі і масла. Калі хто пачынаў скардзіцца, што чаго не мае, уланы лаяліся, пагражалі бізунамі і панам камендантам. Пасля снедання пацягнуліся крапілаўцы адзін за другім на валасны двор з ношкамі сена, а жанчыны з маслам і яечкамі на старастаў двор. Коні уланскія стаялі каля частаколу, а ля коней пахаджвалі апранутыя ў незнаёмую форму салдаты. Прымаючы ад сялян сена, яны гурмой абкружылі на дварэ Рагаўца Зіновія, аднаго з самых бедных крапілаўскіх сялян, і пачалі насміхацца над ім: