— Я ўсіх вас пагнаю ў крэпасці! Я пакажу вам большэвіцкія парадкі! Каб мне за два дні ўсё было на месцы! Калі не — усе будзеце ў крэпасці...
Мужчыны маўчалі, а Каленік наўмысна спытаўся:
— Чаго-ж пан хоча ад нас?
Нацэвіч змерыў яго злосным позіркам:
— Ты аслеп, не чытаў абвяшчэння?
— Мы ніякага панскага дабра яшчэ не бралі.
— Што? Яшчэ не бралі? Хо-о! А сена?.. А лес хто сек? Я ц-цябе ведаю!..
— Калі чалавеку няма чаго даць карове, ён косіць сена,— спакойна адказаў Каленік.—Гэта не толькі ў нас, што сяляне зямлю ўзялі. Па ўсёй Расіі так, як пану вядома, і ёсць адпаведны дэкрэт...
Гэта зусім вывела каменданта э цярпення.
— Па ўсёй Расіі? Дэкрэт?!
Нацэвіч усхапіўся з-за стала і крыкнуў у твар Каленіку, схіліўшыся над сталом:
— Так будзе і па ўсёй Расіі! Я пакажу вам Расію і расійскіяі дэкрэты!.. Калі заўтра-ж не будзё аддадзена ўкрадзенае, я перш за ўсё заганю ў крэпасць цябе, а за табой і ўсіх. Ідзіце і скажыце пра гэта ўсім з сваёй хэўры. Марш!..
Мужчыны пайшлі дадому, але ні ў той дзень, і ні назаўтра ніхто нічога ў двор не павёз. Былі такія, што баяліся і гатовы былі класці дабро на вазы і везці пану, але не хацелі зрабіць гэтага першымі і стрымліваліся, чакалі, а можа хто павязе першым.
Так прайшлі два дні тэрміну, дадзенага Нацэвічам. Увечары другога дня Каленік доўга не клаўся спаць. І Нацэвіч і ўсе ведалі, што гэта ён сабраў сялян і павёў браць зямлю. Цяпер ён арганізаваў сялян, каб нічога неаддаваць пану назад. Нацэвіч даведаецца і пра гэта. Значыць яго заўтра могуць арыштаваць і адаслаць у крэпасць. І не толькі з ім могуць так зрабіць. 3 крэпасці выйсці будзе не так лёгка. А сяло абяруць тады дагала. Значыць, не трэба давацца ў рукі ім. І Каленік парашыў на нейкі час сыйсці з сяла, каб не быць на вачах у каменданта. Пра гэта думаў Каленік, калі пастукалі ў сенцах у дзверы. Ён кінуўся да дзвярэй, але ўбачыў жанчыну. Да яго прышла Кавалевіч Ганна.
— Бяда! — сказала яна, не пераступаючы парога ў сенцы і схапіла Каленіка за рукаў, каб вывесці з сянец на двор.— Схавайся дзе-небудзь, пакуль я народ збяру.
— Чаго хавацца!
— Яны прышлі да Антона, усё бяруць, а самога збілі бізунамі І павялі ў воласць. Я бачыла, як яны білі яго...
— Значыць, яны хочуць узяць нас кожнага па аднаму і ўночы,— сказаў Каленік.
— Не трэба давацца. Ты не ідзі да часу ў хату, а я пайду збяру народ,— сказала жанчына.— Тады вядзі мужчын і выганяйце іх.
Яна кінулася ў вуліцу і Каленік не паспеў запытаць, як-жа яна збярэ народ. Ён зайшоў на хвіліну ў хату, каб папярэдзіць на ўсякі выпадак маці, ускінуў на плечы гімнасцёрку, якую быў зняў ужо, сунуў у кішэню рэвальвер і падаўся на гарод. Там ён стаў каля тоўстага ствала дуба, які рос за градамі, і прыслухаўся. Але нічога не пачуў. Над галавой шамацела рэдкае лісце, непаспеўшае апасці. І больш нічога. А да ўсяго было вельмі цёмна. Высока ў небе, прабіваючыся праз хмары, паблісквалі зоры. Святло ад зор ніцямі працінала цемру, не маючы сіл разрэдзіць яе. Цемра ўсё гусцей нагортвалася вакол. Цішыня. Гэта перашкаджала нават сыйсці з месца. 3 цемры дзе-нідзе мігалі агні хат. Каля хат блукала ў цемры і ў цішыні трывога. Але чаго-ж яму стаяць тут пад дрэвам? Каленік адышоўся ад дуба крокаў на дзесяць, калі прагучэў першы ўдар звана ў царкве. Прагучэў і змоўк, захлынуўшыся вільготнай восенскай цемрай. Каленік замёр на месцы. Хутка ўдар паўтарыўся, а за ім другі і трэці, і яшчэ чарадой. Удары рабіліся больш частымі. Яны як-бы клаліся адзін на другі, і звон рос, поўнячы ўсё сабою, ападаючы на цёмныя санлівыя хаты цэлай навалай трывогі, зрываючы людзей з пасцелі, выганяючы на двор. Каленік дагадаўся, што звоніць Кавалевіч Гамна. Ён уявіў яе ў цемры каля царквы. 3 галавы ў яе на шыю з'ехала хустка, па плячах раскідаліся сівыя валасы, а яна нястомна б‘е раз за разам, адцягваючы вяроўкай цяжкае, у некалькі пудоў, сэрца самага вялікага звону. Звон ускрыквае пад ударамі і гудзе, захлынаючыся ў сваім крыку. Здавалася, дрыжыць усё паветра над сялом, разгойданае звонам, а ўдары не сціхалі, рабіліся яшчэ больш частымі. Звон не ўскрыкваў ужо, чуліся цяжкія глухія стогны. У гэты момант Каленік пачуў галасы і тупат ног і кінуўся ў вуліцу.