Так, мужык яшчэ робіць усё, што вымагае ад яго яго мужыцкая доля, але ён ужо зрушаны са свайго месца, і таму, што зрушаны ён, зрушаны са свайго месца і свет.
Мужык — голас самога быцця. Яно знайшло ў мужыку адтуліну («дудку», «жалейку») — каб выявіцца адтуль, каб загучаць, каб здзейсніцца і каб стаць сэнсоўным. Адно выяўляючыся, яно набывае сэнс і, адно набываючы сэнс, яно адкрываецца чалавеку і дазваляе адкрывацца самому чалавеку, гэта азначае рабіцца тоесным самому быццю. Там, дзе свет смяецца і пагарджае, мужык пакутуе, думае, даследуе, чаму ўсё так адбываецца і адбываеццца менавіта з ім, і, вяртаючыся да зыходнай кропкі развагі, адкрывае ў сабе сябе.
Постаць мужыка — купалаўскага, багушэвічаўскага, коласаўскага, цётчынага — яшчэ не раз будзе прыцягваць пільную ўвагу даследчыкаў беларускай думкі, бо ён, мужык, не толькі першы герой новай беларускай літаратуры і не толькі першы яе паэт, але і першы яе сэнсатворца і вытлумачальнік сэнсу — герменеўтык.
ДАЙСЦІ ДА ПЕРШАГА СЛОВА МАЛІТВЫ
(Нататкі на палях вершаў Надзеі Артымовіч)
Танец захоплівае тых, што яму аддаюцца, як вір, і таму, што ён вір, ён забірае тых, што яму аддаюцца, з «чорнай зямлі» і ўздымае ў неба. Ён сцірае, пакідае па-за сабой іхнія імёны і абліччы, але ўзамен дае вялікае і недасяжнае; ён — тое вонкавае дзеянне, што растварае вонкавае ў руху, размыкае яго, што вызваляе з-пад яго ўлады крылатыя магчымасці; ён — рухомая дзейсная раўнавага, якая яднае зямлю і неба, і калі ён урэшце адпускае сваіх адданцаў, неба для іх становіцца страчаным небам, а зямля не набытай, а гэтаксама страчанаю зямлёй. Той, хто ў небе, смяецца і бачыць, што свет, у якім ён жыў, малы, той, хто на зямлі, смуткуе і бачыць, што свет вялікі.
Гусі не звязваюцца зямлёй і не раствараюцца ў небе: яны ўвасабляюць саму нашу, увасобленую інакш, а таму паланёную чалавечую існасць. Гусі ляцелі? Так. Гусі адляцелі? Так. Але тое, што мы гэта перажылі і ўведалі, пакідае нам нейкае, жыццёва істотнае сведчанне, аб саміх нас.
Асаблівасць слязы ў тым, што яе нельга ўбачыць: калі яна чужая — яна кропля вільгаці, калі свая — скажэнне, якое размывае абрысы акрэсленага свету.
Сляза — не аб'ект: яе нельга бачыць, але і не суб'ект: ёй нельга бачыць. Яна — іхняе сумяшчэнне, віртуальная сфера новага зроку.
Карціны тысячагадовай гісторыі, не пераломленыя праз гэтую сферу, сляпыя, і як бы многа іх ні было, яны не набліжаюць таго, хто іх бачыць, да разумення, што яны азначаюць і што азначаецца імі, не ўпускаюць у сваю таямніцу.
Убачаная сляза, як сляза на іконе,— знак цуду і сведчыць пра ўнутраную відушчасць таго, каму яна адкрываецца.
Тое, што ёсць,— цуд, які яшчэ належыць убачыць?!