Выбрать главу

Дзеянне ўводзіцца ў цёмную існасць раллі і там знаходзіць сваё здзяйсненне — тое, што ведае напамяць дарогу адтуль. Вось жа, дзеля таго каб дзеянне змагло знайсці сваё здзяйсненне, бацька і прыходзіць з «даўно»; яно — новая якасць рэчаіснасці, і новае пазнае ў ім сябе.

Той, хто «даўно нежывы», на полі ажывае зноў: вольны ад смерці, ён сее з сябе і сее сябе, дзейснячы сваю спаканвечную містэрыю, і верш у ёй удзельнічае і яе выяўляе.

Безназоўны верш Яна Чыквіна ўдзельнік і сведка айчыннай містэрыі Азірыса, у якой звычайнае прысвячаецца і высвячаецца ў незвычайнае, бо ад самага пачатку ў сваёй аснове — у сваім «дне» і «радне» — яно ўжо мела ягонае зерне. І «водсвет далёкага раю» - водсвет гэтай містэрыі, ёсціны, што дзейсніцца і што, дзейснячыся, знаходзіць сваё.

Вечнасць таму і магчыма «даўно», што яна заўсёды нейкім чынам ёсць цяпер. I далёкі рай — ён з таго самага радна, што і авёс, і, як рай там, авёс тут таксама днее і свеціцца.

Верш — водсвет гэтай містэрыі.

Верш — водсвет самаадсутнасці Па-свойму тут усіх няма: і бацькі, і сына, і поля, і плуга, і зерня, але ў іхняй «нямасці» выяўляецца ёсціна.

Апроч відавочнай і яўнай рыфмы, у вершы прысутнічаюць няяўныя і невідавочныя: ён імі праняты і знітаваны, і гукасэнсавыя пісягі-барозны ідуць па ўсім яго полі, усярэдзіне знікаючы, на краі адкрываючыся: арэ – ралля – зерне – раю – сузіраюць -, водсвет – свет – аўсу – сее – вечнасць. А ёсць жа яшчэ безназоўныя словы: яны засталіся невымаўленыя, а вершу яны ўсё адно вядомыя. I першае безназоўнае слова — сын.

Назоўны бацька, безназоўны сын, і назоўным чынам суадносячыся з бацькам, безназоўным чынам ён суадносіцца з усім тым, што выяўляе і вымаўляе верш, і калі яно мае кшталт прадметнасці, то ён вольны ад яе, калі яно ўведзена ў дзеянне відавочным чынам, то ён невідавочным. Верш напоўнены зрокам, усё ў ім становіцца ўзаемаасабовым: зрок насяліў рэчы і з'явы, а рэчы і з'явы ўсяліліся ў зрок; у гэтай трансмутацыі той свет і гэты знайшліся адно для аднаго і растлумачыліся адно адным.

Асабовае ў вершы спалучана з агульным: пэўна, каб нешта адно страціла сваю ўласцівасць, астатняе таксама пачало б слепнуць.

Зрок бачыць тое, на што кладзецца «водсвет далёкага раю», і ўсё тое, што бачыцца, становіцца раўнаістотным. Рэчы і з'явы, асветленыя водсветам, набываюць здольнасць глядзець і бачыць, і гэтая здольнасць супадае з імі як іхняя, дагэтуль не выяўленая, магчымасць.

I нездарма зерне тое выніковае, з чым бацька мае справу: зярняты — дыскрэтныя адзінкі зроку: яны змяшчаюць у сабе наступнасць і бачаць наступнасць. Каб бачыць, трэба мець у сабе тое, што бачыцца, каб ведаць, трэба быць тым, што ведаецца. «Водсвет» — зрок таго боку, і калі ён распазнае гэташнія рэчы, рэчы ўжо не зусім гэташнія, а водсвет не зусім тойны.

Усё выяўляе і захоўвае сваё сутнаснае аблічча і супадае пры гэтым з нечым адным. Што ведае зерне пра поле, у якое яно падае і з якога вынікае? Яно сустракаецца з ім першы раз, аднак сутнасць зерня загадзя ведае сутнасць поля, і, сустракаючыся, яны супадаюць. Супадаюць сваёю адметнасцю. I гэтаксама сваёю адметнасцю супадаюць між сабою плуг і ралля, быт і нябыт, бацька і сын, у іх розныя постаці, але адна сутнасць, і, увабраўшы ўсё, кожны аб'яўляецца сабой. Каб спраўджваць тое, што мае быць, бацька прарастае з таго свету. Без удзелу таго свету плён немагчымы, і, дасведчаны, бацька цяпер адсылае ўзятае зерне туды, адкуль сам прыйшоў,— з відавочнага ў невідавочнае, з гэтага свету ў той, бо прарасці можна адно адтуль. Не засеянае, поле цёмнае і не паддаецца выказванню і выяўленню. Яно пачынае выказвацца і выяўляцца, калі ў ім ёсць тое, што здольна расці.

Бацька сее той бок тым, што само вярнулася з таго боку,— аўсом і сам, як авёс, вернуты. Мова вымавіла авёс як адзіна спраўджанае і найбольш дакладнае слова ў вершы. Сваімі гукасэнсамі яго прадбачылі і жадалі яго аб'яўлення словы, што ўвайшлі ў завяршальны радок верша — «сее» і «вечнасць». Больш за тое, яны намацалі і пацягнулі да сябе яшчэ далейшае слова, і найменаваны авёс сваім узмоцненым гукасэнсам амаль выявіў яго — слова, што ў цішы маўлення ўжо вымавілася і там мусіла заставацца, каб, аб'яўляючыся, не парушыць далікатнага малюнка верша, а калі б усё-такі аб'яўлялася, мусіла б распасціся на дзве асобныя лексемы — на «вестку» і «лёс».