З павагай да зямлі і да людзей...
Міхась Зарэмба
Дзень магнітнай буры
— Тата, я баюся цябе... Чаму ты такі? — Вера прашаптала ціха-ціха. У вачах зашчымела, нібы ад дыму. Яна спынілася каля кушэткі, на якой ніцма ляжаў бацька: у пінжаку, штанах і чаравіках.
Ён прыйшоў дадому апоўначы, шумеў, лаяўся на маці. Праз тонкую дашчаную перагародку, абклееную зялёнымі ў кветках шпалерамі, Вера, прачнуўшыся, чула яго грубы, сярдзіты голас:
— Хопіць мяне вучыць! Хо-о-о-піць!
— Што ты сабе думаеш, Павел? Паглядзі на сябе, да чаго ты дакаціўся... Пашкадаваў бы дзяцей, — голас маці быў разгублены і роспачны. — Яны ж так пакутуюць.
— Што дзеці? Што дзеці? А хто мяне пашкадуе?! — закрычаў бацька.
Вера з галавой нырнула пад коўдру, каб не чуць гэтай пякучай, да слёз, размовы. Не першы ж раз! I ўчора, і пазаўчора, і год назад... Хоць на вуліцу не выходзь. Уся вёска ведае пра іх бяду і спачувае ім. Толькі што ад гэтых спачуванняў? Хіба яны абагрэюць, нешта перайначаць? Нават участковы міліцыянер прыходзіў, пісаў нейкую паперу, гразіўся адправіць бацьку на казённыя харчы. Але той бажыўся, каяўся, абяцаў узяцца за розум... I не браўся...
Ён і Веры абяцаў, казаў, што гэта яго апошняя «гастроль», што ён сам сябе ўзненавідзеў і гатовы пакончыць з гнюсным мінулым.
— Разумееш, дачушка, гэта ж як балота... Ступіў у багну нагой і выбрацца назад не можаш... Яна зацягвае і зацягвае... Вось і твой бацька, Верачка, апынуўся па вушы ў брыдоце. А як вызваліцца? Як?!
«Няўжо нельга адолець гэтую хваробу?» — думала Вера, узіраючыся ў бацькаву спіну, быццам чакаючы, што ён нарэшце прачнецца, страсяне сваёй кудлатай галавой, вінавата ўсміхнецца і скажа: «Усё, праспаўся, нібы ў другі раз нарадзіўся... Даруй, дачушка...»
Але тут пачуўся ціхі голас за дзвярыма, што вялі з прыхожай у спальню. Дзяўчынка падышла да стала, які стаяў каля акна, паставіла на яго гліняную міску з кіслым малаком і паспяшалася ў спальню.
Паўлік ужо сядзеў на ложку за тонкай драўлянай загародкай і збіраўся румзаць.
— Ну, чаго-чаго! Я ж тут, не трэба... Выспаўся? Давай на стульчыку пасядзім.
— Ве... ве... — паспрабаваў сказаць Паўлік — круглатвары хлапчук.
— Добра-добра, — Вера падхапіла брата пад пахі, падняла над білам ложка і злёгку гушкнула:
— Ух ты, карапуз!
Пакуль Паўлік сядзеў на плеценым стульчыку, пад якім стаяў начны гаршчок, Вера пераслала братаў ложак, падбіла падушку, агледзелася. Потым адгарнула на акне фіранку, вызірнула на двор, які зацяняў высокі, разгалісты клён. Але нічога, што магло б яе прыспешыць, не заўважыла.
— Мама хутка з фермы прыйдзе, — сказала, прысеўшы перад Паўлікам на кукішкі. — А мы з табой зараз паснедаем, наліснікі са смятанай...
— Ням-ням, — радасна загудзеў Паўлік і аж заёрзаў на стульчыку.
— Чакай-чакай... I малачка пап'ём. Толькі калі ўжо навучышся гаварыць, гультай ты?
Сказала і спахмурнела: Паўліку ўжо чацвёрты год, а ён ніводнага слова правільна не можа вымавіць і хадзіць яшчэ не ўмее без падтрымкі. Што з ім? I ўрачам паказвалі (аж у Мінск вазілі), і ваду ў бабкі-знахаркі бралі. Не памагае... Такі здаровы хлопчык, круглы, ружовашчокі, а ножкі быццам з пластыліну — не слухаюцца.
— Гэта з перапуду, — сказала бабка, якую аднекуль здалёку прывозілі да Паўліка.
Знахарка дастала са сваёй торбачкі бутэльку з вадой, штосьці пашаптала над ёй. Потым папрасіла ножніцы, састрыгла з Паўлікавай галавы пасмачку валасоў, перавязала іх кужэльнай ніткай. Зноў пашаптала, пафукала і са словамі «згінь, згінь...» закружыла па хаце.
Вера назірала за бабкай, захінуўшыся за шырокае лісце фікуса, што стаяў у кутку, і адчувала, як ёю паволі авалодваў страх. Быццам у чаканні нядобрага. Вунь і ў маці выгляд нейкі разгублены, нават баязлівы.
Шаптуха — сухенькая, уся ў чорным — раптам спынілася каля Веры і сказала:
— Братавы валасы занясеш на могілкі. Пойдзеш апоўначы, адна. Станеш пасярод могілак тварам на ўсход і правай рукой праз левае плячо кінеш валасы за спіну. I скажаш тры разы: «Злітуйся, Божа!» Тры разы... Нічога не зблытай.
— Можа, я занясу? — асцярожна спытала маці.
— Нельга, даражэнькая, нельга! Вы ўжо і так бога ўгнявілі. Цяпер хай дзеці вашу віну выкупляюць. Яны яшчэ бязгрэшныя...
Вера так і знямела: ноччу на могілкі?! Ды як жа туды ісці? Адной, у цемры, сярод крыжоў і магільных пліт... Яна і днём стараецца абыходзіць іх далей. Мусіць, пасля той даўняй (мінула гады тры) пагалоскі, калі нейкія злыдні раскапалі магілу дзевятнаццацігадовай Алесі Загорскай — дачкі млынара, якая разбілася на матацыкле разам са сваім жаніхом за тыдзень да вяселля. Алесю пахавалі ў фаце і вясельнай сукенцы, з заручальным пярсцёнкам і іншымі каштоўнымі падарункамі. А праз тыдзень злыдні залезлі ў труну і выкралі залатыя рэчы...