«Адкуль будзеце, салодзенькі?..»
«З таго самага краю, дзе такім вось куслівым пчолкам, як вы, мёдам вусны мажуць», — удала аджартаваўся Піліп.
Яе, выходзіць, прызначылі ў вёску Усохі настаўніцай, і яна знарок прыйшла, каб знайсці спадарожную фурманку... У вёску прыехалі поцемкамі. I дзяўчына засталася ў нас на кватэры. Нікога не чужылася — гарадская, сказана, на ўсякія забабоны ўвагі не звяртала: подручкі выпраўлялася з Піліпам на вясковыя пасядзелкі, дома разам чай пілі, з мёдам ды куханамі мачнымі, у Трасцянку па бярозавы сок хадзілі. Можа, і жонкай яму стала б, аднак час быў дужа круцялюшны — у лясах банды шкурнікаў аб'явіліся. I настаўнічын бацька, былы земскі доктар, мусіў забраць сваю адзіную дачку ў горад. Назусім звёз. Казалі, быдта падшукаў ёй адукаванага жаніха. Матка наша, схочая на ўсякія высмешкі, вострая на язык, часам не-не дый шасне Піліпу па вачах:
«Хоць пружся, хоць тужся, сынок, а так жыць, як табе хочацца, усё роўна не ўдасца. Ты навяліўся белыя ручкі сагнуць у крўчкі, ды на гэта не спадзявайся: беларучка за чорта ўхваціцца, абы пры сярпе не гарбаціцца».
Мною матка была давольная — ні на хвіліну ўвечары ад сябе не адпускала: памагаў ёй смыкаць кудзелю-хлапянку, цэўкі сукаў. Яна ўхваляла мае старанні й дужа верыла ў маю жыццёвую кемлівасць, лічыла, што выб'юся з беднасці праз сваю цягавітасць і ўмельства.
Каго сніў бацька
Неяк сабраліся мы ўсёй сям'ёй, павячэралі, — і так атрымалася, што ўзбіліся бацькі на ўспаміны. Гаварылі пра сябе, пра перажытае — перарадаванае і перагараванае.
— Бывала ж, маткі за тое сварыліся на сваіх дзяцей, што яны ў Піліпаўку — перад Калядамі й Вялікім постам — скачуць, весяляцца. А хлопцы нашы, малінаўскія, зухі былі — пашукаць такіх: уздумалі акурат на Каляды вечарынку ўстроіць. Лепей за Граську ніхто ж не граў, дайжа браты яго. А ў Ходараве якраз ксціны былі, і Граська там — за кума і за музыку... От, гудуць ксціны, самы размах гулянню. I на табе — малінаўцы прытахоніліся. — Бацька сядзеў пры акне, слухаў і курыў, жмурачыся ад дыму, нібы кот ад сонца. — Граська, чый гэта ў іх конь быў? — спытала маці.
— Павел Свірыдзёнак прыязджаў... Яго і конь. — I далей ужо ён, бацька, стаў успамінаць: — Выйшаў на двор, бачу, Павел качанее на марозе. Я — назад у хату Узяўся за гармоню, а бабы змецілі дый высыпалі з застолля — польку ім рэж! Папілікаў польку, яны пагэпалі-патаўкліся, сталі спяваць. А я — бокам-скокам, выкаўзнуўся за парог з гармоняй і бубнам. Эх, шчупянуўся Піліп — давай баб трэсці: гармоню знеслі!.. Тыя глядзяць — кума няма. Збег музыка... Піліп і ўсхадзіўся, пўрхае на ўсіх. Не доўга думаючы, сеў на каня і пагнаў. Але дзе там — мы капыцелі так, што аж снег віхрыўся, конь увесь час навуж бег. Гармоню з бубнам за пуняй у стажок схавалі — як зналі, што Піліп не ўгамоніцца, шукаць будзе.
— А ночы даўгушчыя — Каляды ж, — перахапіла маці бацькаў расказ. — Піліп хадзіў-сноўдаў па падвоканню, слухаў, ці йграюць у каго. Не, усё кругом ціха-спакойна. I не ўцярпеў-такі — заходзіць да нас у хату, не павітаўся, і пытае ў мяне:
«Дзе Граська?»
Я насупілася і кажу:
«Сянні шчэ не быў, а што?»
«Нічога!..» — сказаў і зубамі скрыгнуў — хмурыцца, злюшчы, бачу.
Ён так і паехаў двору ні з чым. Тут якраз і Граська з Паўлам заходзяць — сачылі за ім праз акно... Так і разладзіліся тыя іх ксціны. Затое ў нашай Малінаўцы вечарынка гудзела давідна.
— Я любіў іграць малінаўцам, — бацька, як мне падалося, засяроджана глядзеў у покуць, на абраз Міколы Угодніка. — Дружныя хлопцы былі, танцоры харошыя, вясёлыя ўсе. Калі часам шкрэд які, п'яніца, забрыдаў на гулянку, дык яго маглі так справадзіць, што ўжо тыя провады яму доўга помніліся.
Маці спытала:
— Ты ж нечага мне і не пахваліўся, што ўжо табе ад Піліпа было, калі двору вярнуўся?
— Нічога не было — ён проста прадаў гармоню... Давялося другую купляць.
— Як — другую? — здзівілася маці. — Не было ж у вас аніякай гармоні! Успомні-ка, колькі ні прыходзіў, заўсёды з пустымі рукамі быў. Часам Яшка Раўчанок даваў хромку сваю, ці шчэ хто... Куды дзелася другая? — сыпала маці пытанні.
— Дык жа Піліп і другую прадаў... Назло мне.
— Во!.. Піліп такі ж ушчэмны быў, як і бацька твой. Акурат, — нечакана заключыла маці. — I Мікіта не лепшы за іх. — Счакаўшы, зноў пацікавілася (Даліся ёй гармонікі!): — Граська, ты ж, помню, з нейкай малеханькай прыходзіў... Ужо да Мар'і нашай, у яе новую хату. У некага ж браў, і за грошы, відаць?
— Ат, ці мала ў мяне іх перабыло, гармоняў, — пасміхнуўся бацька. — Гармоні — не дзеўкі... Радуйся: адна ты ў мяне нязменная — запаводзіла душу, зашорыла вочы. Не рупяць мне ўжо — і даўно! — ні гармоні, ні бубны, згармоніўся гарманіст.