З хаты ўсе паўцякалі, засталася кватарантка, настаўніца. Пасля расказвала:
«П'яны салдат уваліўся ў хату — пытае: «Гыдзе Андрэй?!.» Яна не разгубілася, спакойна адказала: «Не ведаю».
Дзёмід раззлаваўся і давай пужаць — стрэліў у столь. Уіякнуў дзяўчыну, яна і кінулася наўходы — прыткая, праз акно выхапілася... Ад нас, не знайшоўшы бацькі, Дзёмід пайшоў з гэтым самым Юркам на сходку. Там якраз парцейцы мясцовыя сабраліся і аб нечым усё далдонілі. Яны ж, помню, з вечара як стануць гаварыць — да раніцы. Не закрываліся — хто хацеў, ішоў і слухаў... Значыць, да іх гэтыя зухі й заявіліся. Разладзілі сходку: Дзёмід загадаў парцейцам стаць да сцяны і падняць рукі. Сам жа ходзіць і вызірае, з кім бы паквітацца. «А-а, ты мне, стала быць, і нужан! — Запыніўся ля Данілы Маркава, актывіста. — Маліся, смаркач!..» Даніла не разгубіўся — пад стол, а там — пад лаўку, прапоўз да дзвярэй. На лаўцы сядзелі жанчыны, спадніцы ў іх доўгія, і Данілу не відаць было. Уцёк... Яго будзёнаўка засталася на стале. Чырвоная зорка на ёй, дык, казалі, Дзёмід, калі глянуў на будзёнаўку, ажно закалаціўся — твар разбусянеў ад злосці, гарыць. Сабраўся ўжо страляць пад стол, ды ў гэты момант гаспадар хаты, Ляксандра Рыхвейка, падскочыў і падбіў ствол вінтоўкі ўверх. Куля пашчапала бэльку. Бабы загаласілі. Тут, як віхор, ухапіўся ў хату Даніла, вырваў у Дзёміда з рук вінтоўку і штыхом яму— шах у пуза! Той паволі асеў і стаў курчыцца ад болю... Назаўтра і сканаў. Паклалі яго на сані — многа сабралася людзей — і адвезлі ў балота, у гэтае самае Ручча, скінулі ў паніўку.
— Гэтак зрабілі?
— Следчы прыязджаў, допыты вёў, страшыў турмой за самасуд. Дзёміда з балота дасталі-такі й адвезлі бацькам... Здаецца, ці не год умоўна атрымаў Даніла.
Мы праходзілі паўз барсуковішча. Бацька нечага прыпыніўся і стаў прыглядацца, бачу, да палатна дарогі — усё роўна як нешта шукаў і не знаходзіў.
— Сляды мо чые гледзіцё?
— Скажы ты, няма тут, напэўна, барсука. (А-а, шукае барсучыныя сляды!) Кожны ж год жылі барсукі, а сёлета — пуста?.. Ды не можа гэтага быць! — Ён спыніўся. — Давай-ка, сын, завернем і гляньма: сам сябе праверу — жылі ж тут барсукі.
Збочылі ўправа. Не прайшлі й паўтараста метраў, як апынуліся перад пясчанай, з вышэзнымі соснамі земляной выпухлінай. Сосны — роўненькія, тоўстыя, з мядзяна-цёмнымі гонкімі стваламі. Спецыяліст які, відаць, назваў бы іх карабельнымі. Ды не бачыць ім таго карабля — цішком спілуе-здробіць на дор хто-небудзь з саматужнікаў: калі не Ціток Ляўшак, дык Адам Тарасеня, і прададуць куды ў Крычаў ці яшчэ далей — у Магілёў, таму, хто будуецца, каму пазарэз трэба. У Адама дык нават даўбешка гумай абіта — гэта, каб ціха, без погаласу стукаць у непралазнай глушэчы. У лясной вёсцы — яно ж так: адзін жыве сумленна, бясшкодна, другі — мудруе, шукае выгоду, пабочную капейку гоніць. «Лес — бес... Ён вялікі», — думае гэты, другі.
— Тата!.. Пагляньце, капкан у нары... Наструнены! — Я трывожуся: добра, што сабакі з намі няма — адсек бы, не тут кажучы, лапу.
Бацька падышоў, узяў паленца і сунуў кончыкам у шырока разяўленыя дугі капкана, і той, усё роўна як згаладалы звер, падскочыў і спружыніста клацнуў, перашчыкнуўшы паленца. I яшчэ мы тры капканы выявілі й гэтак жа сама абясшкодзілі. Пастаўлены яны ў спадзеўцы на тое, што барсук, вяртаючыся з жыроўкі, у які-небудзь ды патрапіць. Гэтага аднак не адбудзецца — мы забралі капканы з сабой...
— Чые ж гэта зялезы?.. — не мог супакоіцца бацька. — Няўжо Мітрэй і сюды дапяў? Толькі ў яго такі дрот, той самы, што ў электрыкаў спуліў. Цяпер ужо ніцун і барсукоў звядзе, калі ўнадзіўся. Ён гэтай зімой двух дзятлаў забіў.
— Дзятлаў?
— Хадзіў па лесе, звера ніякага не знайшоў, а заманулася пальнуць. Убачыў дзятла — тах! Той і шмякнуўся прабітым мячыкам яму пад ногі. Прайшоў троху, як зноў асачыў дзятла: сядзіць на самай макавушцы, высака, дзяўбе ў кузні хваёвую шышку, ласуецца семкамі. I гэтага ўхайдокаў бы, каб я не падаспеў... Стаў сарамаціць, дык ён мне і кажа: «Навошта ж я ружжо купляў, траціўся, паляўнічыя ўзносы плачу, га?..» Летась бабра таго, што лёдам прыцёрла і мы з Жэнікам знялі з крыгі напаўжывога, злавіў... Бач, спрытнюга! Адхаялі-ўратавалі звера, прынеслі ў Ручча, а ён не паглядзеў, што рэдкі звер, — забіў. Раскапаў нару і задушыў.
— Можа, хто іншы?
— Ён!.. Сляды яго, крывапятыя. Я спадзяваўся, што раз-вядзем у Руччы баброў, яны наробяць плацін, затрымаюць ваду і будуць жыць. Корму ім тут — толькі еж... Ды дзе ты што развядзеш, калі побач жыве чалавек-ненасыта.
— Гэта ў Мітрэя туберкулёз, кажуць? — цікаўлюся, бо чуў што ён нават дакументы займеў на інваліднасць другой групы.