„Genialny gówniarz. — pomyślał Kolanko. Był sam i nie potrzebował przed nikim ukrywać zbluffowanego wyrazu zaskoczenia na twarzy. — Po co mu Kisch? Każdy jego dzień jest ciekawszy od dziesięciu opowiadań Kischa”.
Poszedł do sekretariatu. — Oto książka Egona Erwina Kischa — rzekł do schludnej, starszej pani za biurkiem — którą reporter Jakub Wirus składa za moim pośrednictwem na pani ręce jako nagrodę pocieszenia w konkursie pod nazwą: „Walczmy z bezsennością!”
3
Żyjemy tu, w Warszawie, życiem tramwajowym. Znaczy to, że w naszej warszawskiej epoce tramwaj wzniósł się do roli symbolu. Oczywiście — tramwaj wyraża miejską jednostkę komunikacyjną, taką samą jak trolejbus czy autobus. Mówi się: żyjemy życiem takim czy innym, wtedy gdy życie owo dobywa z człowieka jego najistotniejsze cechy. Czyli że w zetknięciu z nim człowiek objawia się w całej swej okazałości. Przepełniony irracjonalnie tramwaj warszawski stanowi doskonały odczynnik, przekonujemy się w nim codziennie, jacy jesteśmy i jak bardzo żyjemy życiem tramwajowym. W chwili gdy najbliższy bliźni demoluje nam śledzionę, masakruje nerki, unicestwia czar dopiero co kupionego płaszcza, niweczy z trudem przyszyte guziki, gasi brutalnie przepiękny połysk żarliwie wyczyszczonych butów, gniecie na miazgę wiezione dla dzieci ciastka, uśmiecha się przepraszająco, pakując nam w usta rękaw od kurtki, w której przed chwilą czyścił kominy lub wypakowywał stare śledzie — w takiej chwili, powtarzam, instynkty, jak działa żaglowej fregaty, wysuwają się groźnie z burt naszych dusz. Wtedy dopiero spostrzegamy z przerażeniem, jacy potrafimy być pierwotni, dzicy, egoistyczni, kłótliwi, nietolerancyjni, zaślepieni, krótkowzroczni. Z drugiej strony — ileż wspaniałych wartości dostrzegamy naraz w życiu, gdy uda nam się wepchnąć jako ostatni do rozchodzącego się w szwach autobusu, gdy przygodny sąsiad, wisząc na stopniu, odstąpi nam trzy centymetry kwadratowe miejsca, akurat tyle, by postawić na nich szpic buta, gdy złapany rozpaczliwie za krawat ten, który już do połowy tkwi w środku, uśmiechnie się bez pretensji i przygarnie nas mocnym ramieniem, gdy wreszcie starsza pani, której, prąc ku wyjściu, strąciliśmy kapelusz, porwali w strzępy gazety i wgnietli całą zawartość siatki z masłem, jajami i marmoladą w biust, uśmiechnie się z tramwajową melancholią i powie smutne, lecz przebaczające: — Nie szkodzi.
— Wtedy widzimy, jak dalece potrafimy być solidarni, wyrozumiali, ludzcy i coś ciepłego rozpływa się nam jak słodka, rozgrzana czekolada koło serca. Nic nie wzbudza w nas tak nieprzytomnej złości i bezmyślnej chęci awantur, jak nie kończące się wyczekiwanie na wypchane ludźmi trolejbusy, do których nie można się dostać, jak tępota, brutalność i nieuprzejmość w tramwaju, o nic nie będziemy się sprzeczać i kłócić tak namiętnie, jak o grubiaństwa współpasażerów i bezduszną wrogość konduktorów. Ale też nic nie wzbudza w nas takiego uczucia zadowolenia, satysfakcji i wygody, jak widok wyczekiwanego numeru na ulicznym horyzoncie i stwierdzenie, że znajdziemy w nim miejsce siedzące. Tramwaj wyzwala w nas dziś w Warszawie cenną bezpośredniość przeżywania i dlatego żyjemy tu, w Warszawie, życiem tramwajowym.
Trolejbus linii numer 54 objeżdża skwerek za pomnikiem Mickiewicza i kończy swą trasę obok dawnej Resursy, wśród siedemnastowiecznych kamieniczek północnej części Krakowskiego Przedmieścia. Czeka tu już nań zazwyczaj spora kolejka, zwłaszcza około godziny drugiej po południu, to znaczy w czasie, gdy lekko zdyszany ostrym sprintem od rogu Miodowej doktor Halski dołączył do ogonka i odetchnął głęboko, ustawiwszy się na końcu. Tuż przed nim stała postawna, dorodna pani w wieku balzakowskim, ubrana z niezaprzeczalną, lecz zbyt bogatą i ostentacyjną elegancją; odwróciła się ku niemu i ujrzawszy smukłego blondyna o miłej, chłopięcej twarzy, w modnym, choć trochę ekscentrycznym płaszczu koloru beżowego piasku, uśmiechnęła się leciutko, z aprobatą i odrobiną doskonale kontrolowanej, kokieterii. W chwilę potem przystanął za Halskim niewysoki młody człowiek w brezentowej kurtce z futrzanym kołnierzem, spod którego wyglądała filuternie cynobrowo-trawiasta muszka. Młody człowiek gryzł lukrowane migdałki, tak zwane kamyczki, i zdawał się być bez reszty zatopiony w swych myślach.
Beczkowaty, czerwony trolejbus począł się wypełniać ludźmi, długa kolejka szybko znikała w jego brzuchu. Ciągle przybywali nowi pasażerowie. Za Halskim i właścicielem barwistej muszki wsiadło kilku studentów, zakonnica, trzy gospodynie domowe, dwóch monterów z elektrowni miejskiej ze sprzętem, starszy pan w czapce uszatce, oficer piechoty, chudy człowiek o długich włosach, wymalowana dziewczyna w żółtej chustce, związanej na głowie sposobem znanym ze staroegipskich malowideł na ścianach piramid, i wielu innych. Młoda konduktorka o hożej twarzy dała sygnał, wóz ruszył, z jezdni rozległy się krzyki: — Zaraz, zaraz! Tu jeszcze ludzie! — jakby trolejbusy służyły na ogół do przewozu pszenicy, po czym kierowca zwolnił i przystanął. W trolejbusie było już tak ciasno, że sięgnięcie do kieszeni po pieniądze stało się zadaniem z rodzaju kwadratury koła, niemniej pasażerowie poczęli dobywać monety wykrzywiając sobie wzajemnie nakrycia głowy i godząc się boleśnie w czulsze okolice korpusu. Z zewnątrz zaczęły się znowu krzyki: — Co za ludzie!.. W środku pełno miejsca, a dziecko wisi na stopniu!.. — wobec czego ci w środku ścisnęli się jeszcze ciaśniej umieszczając własne kończyny w cudzych kieszeniach, rękawach i kołnierzach, zaś wytworna dama przywarła szczelnie, całym ciałem do doktora Halskiego, który, chcąc być grzeczny, usiłował cofnąć się nieco i zgniótł dotkliwie stopę młodzieńcowi, zdobnemu w radosną muszkę. Ten syknął: — Auu! Panie. Uważaj pan. — Halski przeprosił i pomyślał: „Perfumy dobre, tylko zbyt intensywne”, nie cofając jednak twarzy z bezpośredniego styku z lśniącymi, rudawokasztanowatymi włosami damy, wyglądającymi, jakby dopiero co wyszły spod pieszczotliwego dotyku fryzjera fanatyka. Dziecko na stopniu okazało się zaczerwienionym z wysiłku, szeroko uśmiechniętym facetem o wyglądzie referenta skupu w poważnej instytucji i trolejbus ruszył ponownie, przejecHal kilkadziesiąt metrów, po czym z godnością stanął, gdyż na dachu coś trzasnęło. Motorniczy ruchem startującego pływaka zanurzył się w tłum blokujący wyjście i wyskoczył z wozu, ludzie zaczęli wysiadać, by popatrzeć, co się stało. Wtedy trolejbus pojecHal figlarnie parę metrów z własnego popędu, zaś gromadka ciekawych, z motorniczym na czele, puściła się w rozpaczliwą pogoń za nim. Wreszcie wszyscy wpakowali się z powrotem, motorniczy usiadł z powagą za kierownicą i nic dalej się nie działo, wóz stał. Wśród głuchych stęknięć miażdżonych klatek piersiowych rozległ się przerywany głos starszego pana w czapce uszatce: — Dlaczego nie jedziemy, na litość boską? Kiedy my pojedziemy? — Jak zdejmie pan rękę z dzwonka — powiedziała zimno konduktorka o hożej twarzy. Pan w czapce uszatce puścił poręcz z dzwonkiem, wóz ruszył, zaś pan w czapce uszatce runął twarzą w flanelowy, biało — niebieski tobół, trzymany na kolanach przez młodą kobietę w kapeluszu przypominającym brązowe pudełko do butów. Z tobołu rozległ się donośny, gniewny płacz świadomego swych możliwości niemowlęcia.