У дальнім пакоі ён знайшоў толькі люстэрка Лі-сына, схаванае пад посудам. «Усё, да чаго дакраналіся мае рукі, нібыта забіраў і некуды зносіў агромністы, бязлітасны вецер, хаця яно засталося», — гаротна думаў Алекса.
Ён ведаў, што Саміні сам захацеў смерці і смерць тая прынесла няшчасце многім, але не папракаў сябра — ды і як папракнеш мёртвага?
Разрабаваны дом, забраныя ці разбітыя няхітрыя пажыткі, зніклі жанчыны… Ён падняўся, стаў хадзіць па пакоях, пасля выйшаў у сад. Раздаўся голас Абу-ль-Хасана:
— Ён толькі што быў тут! Я бачыў, як лекар уваходзіў у дом!
Затупацелі боты сарбозаў, яны зноў абягалі дом.
Алекса скачкамі адыходзіў далей, далей. Схаваўся за старую яблыню. Цемень абрынулася на зямлю, было толькі чутно, як б’ецца сэрца. Сарбозы прабеглі міма, трымаючы свяцільні, чырвонае святло скакала па садзе.
— Ты быў яго сябрам! — раздаўся голас аднаго з салдат.
— Вай-дод! Не, ака, я заўсёды хаваўся ад яго, ён быў чарадзеем, і я ўжо казаў пра гэта! — голас Абу-ль-Хасана жалобна трапятаў уначы, ён кружыўся па садзе, слепа тыцкаючыся ў дрэвы.
— Збег, пракляты! — зноў сказаў начальнік. — Як цяпер адчытвацца за яго?
— Заб’ём каго падобнага на яго з жабракоў, ды каб не пазналі, — прапанаваў адзін з сарбозаў.
— Паглядзім, — перарваў яго начальнік, і салдаты пайшлі прэч. Сціхла ўсё вакол, зноў стала цёмна.
Алекса пачакаў крыху, — нідзе не чулася ніводнага шолаху. «Б’юць і плакаць не даюць» — чамусьці загучала ў вушах старая полацкая прымаўка.
Ён асцярожна, стараючыся суняць шалёны перастук сэрца, падкраўся да персікавага дрэва, на якім намацаў зарубку-прыкмету.
Пад гэтым дрэвам закапаў ён гліняны гаршчэчак з дырхемамі — навучыла жыццё берагчыся ад навалы, што магла прыйсці ў любы час!
Пад падвалінамі дома, у якім жыў, хаваў скураны сундучок — там ляжала кніга, якую ён пісаў у апошнія два гады. Запісы з Ібн-Сіны, старыя заметы пра лекі і спосабы лячэння, перапісаныя запісы з Платона…
Не дыхаючы, перабраўся ў разбураны дом, забраў і наклаў у паходны хурджун грошы і кнігу — усё што набыў за доўгае жыццё.
Пад раніцу, калі заружавела неба, пад густымі кустамі тутаўніку, чуйна слухаючы кожны шолах ветру, ён дастаў невялікі сасуд з настоем ядавітай травы і абмазаў ёю твар і рукі. Запякло скуру, яна зачасалася, а пасля стала ўздувацца ад нясцерпнага болю… Паглядзеўся праз гадзіну ў люстэрка застаўся задаволеным. Цяпер яму не страшныя стражнікі, не страшныя сарбозы, якія вартуюць каля ўсіх варотаў Бухары.
Ускінуўшы сумку-хурджун на плечы, пайшоў, хаваючы твар пад хусткай, павязанай нізка, на самыя бровы.
Варта ля варот, што ляніва іграла ў косці, убачыла сівога высокага старога, што ў хырцы, босы, ішоў, закінуўшы хурджын за плечы.
— Ты хто такі? — грозна запытаўся вартаўнік, ды ўгледзеўся ў твар — адхіснуўся.
— Пракажоны… — зашалясцела вакол, стражнікі дружна замахалі рукамі, закрычалі:
— Ідзі, ідзі хутчэй адсюль!
Ён пайшоў праз вароты, — цяжкія, акаваныя жалезнымі палосамі, з узорамі, што нагадваюць закручаныя ўверх рогі бараноў.
Апошні раз ён праходзіць праз іх…
Бывай, Бухара-і-Шэрыф!
Бывайце, блакітныя, з нялюдска прыгожымі ўзорамі мячэці, высокія, як трубы ў час Страшнага Суда, мінарэты, ханакі-дамы для падарожнікаў, базары з грудамі пахкіх дыняў, гарбузоў, цыбулі, — усяго, што толькі расце на свеце! Гандлёвыя рады з пахам скуры, лаку, з ядавітымі воблакамі дыму ад астуджаных шабляў, парчовымі халатамі, што ярка блішчаць на сонцы, са скруткамі шоўку і мусліну! Сад, дзе растуць яго дрэвы, яго кветкі…
Бывай, мазар, дзе вечным сном пад пякучым сонцам спяць Бяроза і Саміні…
Дзе даўно прарос травою Нігмат…
Караван ішоў на Ургенч, міма Хівы, пакідаў убаку Чач, кіраваўся да вусця Хвалынскага мора, да былой старадаўняй сталіцы хазараў Атэль.
Наперадзе, на асле, ехаў стараста каравана. Пакаваліся на спінах вярблюдаў караваншчыкі, купцы. Ахова скакала на конях — каб хутчэй дагнаць ліхіх людзей.
Мерна звякалі бомы, ішлі і ішлі, не спыняючыся, пакуль не наступіць прывал, вярблюды.
На адным з іх сядзеў Алекса.
Палову срэбра з глінянага гаршчэчка аддаў ён начальніку каравана за тое, каб праехаць да Атэля. Астатняе траціў на ежу. Еў мала, стараючыся, каб хапіла грошай — ведаў, як цяжка зарабляць іх цяпер, пастарэламу, нямогламу.
Хваробы ўсё болей напаміналі пра сябе. Што ж, час такі, нікому яго не мінуць.
Начамі, засынаючы, успамінаў словы Сакрата: «Што ж, відаць, мы ніколі не зможам дасягнуць таго, да чаго імкнёмся — да ісціны, пакуль у нас будзе цела, пакуль да душы ўвесь час будзе прымешвацца гэтае зло… З-за цела нам ніколі не ўдасца ні аб чым паразважаць… Паколькі мы хочам дазнацца пра нешта ў чыстым выглядзе, нам трэба вызваліцца ад цела і глядзець на рэчы толькі пры дапамозе душы. У процілеглым выпадку ніяк нельга набыць веды.