Ладдзя невялікая, людзей мала. Вязуць у Друцеск пліты мармуровыя для новага сабора. Канешне, цяпер не да будоўлі — часы неспакойныя, вайна. Але ж скончыцца яна некалі, скончацца смуты княжацкія, і зноў загахкаюць сякеры, а з патаемнага месца дастануць майстры пліты гладкія, ружова-шэрыя, каб вымасціць імі рызніцу і царскае месца. Вёз мармур прыказчык, вёз і ўсё скардзіўся, што часы цяжкія, а гаспадар на грошы паквапіўся, сам не паехаў, а яго паслаў, хаця прайшло тры гады, як дамоўлена з друцескімі царкоўнымі ўладамі даставіць мармур… Можа, там нікога з жывых няма? Можа, і не заплоцяць грошы, а павернуць яго з тымі плытамі назад?
Маліўся прыказчык, ставіў свечы-ахвяры Міколу-Цудатворцу, а на дубе Сварожжым, што каля новага селішча Рагачова стаіць, павесіў каляровыя стужкі — як абярог.
І ўсё ж не засцярогся: пад’язджалі да Друцеска — перастрэлі ладдзю разбойнікі. Калі неспакойна ў дзяржаве, людзі ліхія не баяцца кары — нікога, ні бога, ні князя, не баяцца.
Рэчка Друць тут вузкая, берагі парослыя густым лесам, з-за альшэўніку, бярозы і сасны не ўбачыш берага.
Дзе, у якой кузні кавалі жалезны наканечнік, што ўпіўся ў Алексу, калі ён стаяў на палубе, а сэрца яго раскрывалася насцеж родным берагам і небу?!
Заспявалі стрэлы, завохкалі грабцы, хто кінуўся пад прыкрыццё, хто за мячом… А Алекса, трымаючы стралу адной рукой, а другой намацваючы борт, пайшоў па свой вышарпаны, выцвілы хурджун — дзе ляжала яго Кніга.
Разбойнікі вяроўкамі, арканамі, як стэпнякі, зачапіўшы ладдзю, цягнулі яе да берага, скакалі ўнутр, хапалі, ірвалі, мацалі…
Галоўны з іх — разгарачаны, звераваты, з бязлітасным тварам, пасечаным і пакрытым блізнамі, скокнуў у ладдзю, аж затрашчалі дошкі, перад Алексам. Схапіў хурджун.
Не вырваў — надта моцна трымалі яго.
— Там толькі кнігі. Толькі кнігі!
Імгненне рабаўнік глядзеў у вочы старога, смуглявага, у паношаным дзіўным халаце чалавека, падпаясанага выцвілай, калісьці каляровай хусткай, які заціскаў худою рукой кроў, што сачылася з-пад абламанай стралы. Другою трымаў сваю суму. На адно імгненне мільганула думка — не чапаць чалавека, бо падобны ён на юродзівага, а ім, як вядома, дапамагаюць вышэйшыя сілы. Але ўстыдаўся таго галавар шайкі — што падумаюць пра яго іншыя?
І ён, коратка ўзмахнуўшы мячом, секануў па руцэ, што трымала сумку.
Сумка ўпала ўніз разам з адсечанай рукой. Хлынула кроў. Але стары толькі здрыгануўся, нахіліўся, каб схапіць хурджун цэлай рукой. Яго апярэдзілі рабаўнікі. На посцілку, што кінулі сярод ладдзі, паляцелі спісаныя лісты пергаменту і люстэрка. І дзве сярэбраныя манеты. І болей нічога. Ніводнага кавалка парчы, ніводнага браслета альбо колта! Звераваты чалавек, ашалеўшы ад злосці, нагой падкінуў спісаныя скруткі, і яны ўпалі за борт, у раку, што, пачырванелая ад крыві забітых, хвалявалася ў берагах.
І тады стары, нібы падкінуты нейкай сілай, кінуўся ўслед. Ашаломленыя разбойнікі і яшчэ жывы прыказчык колькі імгненняў глядзелі, як ён, махаючы акрываўленым абрубкам, з якога лілася і лілася кроў, схапіў скруткі здаровай рукой, падняў іх над вадою, паплыў.
Зноў свіснула страла — упілася ззаду ў шыю. І ўсё ж яшчэ колькі доўгіх імгненняў плыў гэты дзіўны стары, а пасля, павярнуўшыся тварам да берага, нешта крыкнуў.
І ўсё. І знік. І толькі кругамі пайшла над тым месцам чырвань…
І тонкі раздаўся звон — раскалолася бронзавае люстэрка.
Было гэта на самым парубежжы Полацкай зямлі, пад Друцескам.
— Што ён сказаў? — запытаўся малады, з чырвоным ад брагі тварам малойчык.
— Не трэба было яго чапаць, адрыгнецца нам яго жытка, — засцярожліва і са страхам сказаў самы стары з іх.
А галоўны крыкнуў:
— Чаго павесілі галовы, хлопцы? Не наш ён, не полацкі! А што шкадаваць чарнігаўскіх ды кіеўскіх? Яны нашых дзяцей і жонак не шкадуюць! Зямлю палюць, б’юць, як чужынцаў!
І тады забілі яны прыказчыка і астатніх грабцоў, што яшчэ былі жывыя і варушыліся, а ўсё, што набралі — упрыгожанні і зліткі серабра і золата, бронзавую аправу люстэрка, выкінуўшы з яго аскабалкі, закапалі ў гаршчок, пазначылі месца, каб забраць пры нагодзе, і пайшлі ніжэй па рацэ — далей у лясы. Ды на другой жа ладдзі здрадзіла ім шчасце — перабілі іх дружыннікі, што плылі з Віцьбеска насустрач войску Манамахаву…
Позняй восенню уздоўж Друці ішлі са спапялёнага, вынішчанага Друцка стары лірнік і хлопчык-павадыр. Прысеў стары — стаміўся.
— Дзеду, хутчэй пойдзем адсюль, тут косці чалавечыя! — зацерабіў яго хлопчык.
— І многа іх?
— Многа… Белыя ўсе, як выбеленыя…
— Дык чаго ж іх палохацца? Ці ж ты касцей не бачыў чалавечых? Бачыў і яшчэ бачыць будзеш… І ён хрыпла запяяў: