Выбрать главу

І ў гэтым ня было нічога дзіўнага. Ён пастаянна, праз ўсё сваё жыцьцё, меў справу з машынамі. Машыны былі для яго траха што роднымі, ён вырас і выгадаваўся пры іх. Дванаццаць год таму назад нагэтай самай фабрыцы, у ткацкай, адбылося адно здарэньне, якое крыху занепакоіла рабочых. Матцы Джоні зрабілася нядобра. Яе палажылі на падлогу сярод шумлівых машын. Прымусілі двух пажылых кабет пакінуць свае варштаты і падысьці да яе. Тут-жа быў і наглядчык. Праз некалькі хвілін у ткацкай прыбавілася адно стварэньне.

Гэта быў Джоні, які нарадзіўся пад стук і грукат ткацкіх машын, і ўжо з першай хвіліны свайго жыцьця ўдыхаў у сябе цёплае вільготнае папетра, напоўненае пылам і кавалкамі кудзелі. Ён зараз-жа пачаў кашляць, стараючыся ачысьціць свае лёгкія ад пылу, таму ён і кашляў з таго часу.

Хлопчык, што працаваў поплеч з Джоні, усхліпваў і моцна соп. На тварыку яго сьвяцілася крыўда і злосьць на наглядчыка, які ня спускаў з яго злога вока, але затое шпулі наматваліся акуратна. Хлопчык як мог праклінаў гэтыя агорклыя для яго шпулькі.

У адзінаццаць гадзін усе раптам заварушыліся.

Аднаногі хлопчык, што працаваў насупраць Джоні, скора скокнуў у пустую каляску для шпулек. Ён зьнік у калясцы разам з мыліцаю. Увашоў кіраўнік фабрыкі, а з ім добра адзеты малады чалавек. Гэта быў «інспэктар».

Ён праходзіў каля хлопчыкаў, пільна ўглядаўся на іх і часамі спыняўся ды аб чым-небудзь пытаўся. Пры запытаньнях ён павінен быў крычаць з усяе сілы, пры гэтым твар яго сьмешна моршчыўся ад таго, што інспэктар стараўся, каб яго пачулі. Ён спыніўся каля Джоні, акінуў яго вокам і хапіў за руку ды адцягнуў ад машыны, але зараз-жа са зьдзіўленьнем выпусьціў яго руку.

— Худаваты, — сказаў кіраўнік, усьміхаючыся.

— Як саломінка, — пачуўся адказ. — Зірнеце на яго ногі. У хлопчыка рахіт[1]. У яго, як відаць з усяго, можа быць падучая хвароба альбо сухоты.

Джоні слухаў, але нічога не разумеў. Яго ані ня цікавіла тое, што некалі з ім будзе. Джоні баяўся, што інспэктар можа натварыць для яго бяды.

— Слухай, хлопчык, толькі мне хацелася-б, каб ты адказаў праўду, — крыкнуў інспэктар, блізка нагінаючыся да вуха хлопчыка. — Колькі табе гадоў.

— Чатырнаццаць, — зманіў Джоні.

— Па выгляду яму ня менш шаснаццаці,—заўважыў кіраўнік фабрыкі.

— Або шэсьцьдзесят, — паправіў інспэктар.

Яны пашлі далей, а Джоні вярнуўся да сваіх шпулек, рады, што бяда мінулася. Але аднаногі хлопчык быў не такі шчасьлівы. Ад дасьціпных вачэй інспэктара нікуды не схаваешся. Губы беднага хлопчыка дрыжалі, а твар пакрывіўся так, нібы ў чалавека, на якога раптам навалілася вялікая непераможная бяда. Наглядчык зьдзівіўся, нібы ўпяршыню ўбачыў хлопчыка; кіраўнік таксама застаўся гэтым вельмі нездаволены.

— Я ведаю яго, — сказаў інспэктар. — Яму дванаццаць гадоў. Я прагнаў яго з трох фабрык за год. Гэта ўжо чацьвертая.

Ён загаварыў да аднаногага хлопчыка:

— Ты даў мне слова, што будзеш хадзіць у школу.

Хлопчык-калека расплакаўся.

— Зьмілуйцеся, пане інспэктар, у нас памерла двое дзяцей і мы вельмі бедныя.

— А чаму ты гэтак кашляеш, — запытаўся ў яго інспэктар, нібы вінавацячы яго за якія ўчынкі.

I хлопчык-калека, як-бы стараючыся давесьці, што ён невінаваты, адказваў:

— Гэта так сабе. Я прамёрз на мінулым тыдні, пане інспэктар, вось і ўсё.

Нарэшце аднаногі хлопчык усе-ж вышаў з фабрыкі разам з інспэктарам і затурбаваным кіраўніком. Пасьля гэтага зноў пачалася аднастайная работа. Мінула доўгая раніца і яшчэ больш доўгі час пасьля абеду, і сьвісток прасьвістаў аб сканчэньні работы. Змрок ужо агарнуў зямлю, калі Джоні ішоў з фабрыкі.

На вячэру зьбіралася ўся сям’я, — гэта была пара, калі Джоні адзін раз на дзень сустракаўся з сваімі малодшымі братамі і сёстрамі. Ён ня мог цярпець іх шумнай вясёлай маладосьці. Яго дзіцячыя гады засталіся далёка ў мінулым. Ён быў падобны на сярдзітага дзеда, якому страшна дакучалі жарты моладзі. Кончыўшы вячэраць, Джоні адсунуў крэсла і ўстаў. З хвіліну ён думаў, куды яму пайсьці: спаць ці на двор, і, нарэшце, вышаў на двор. Ён сеў на ніжняй прыступцы ганку, высунуў калені, выцягнуў наперад свае вузкія плечы, паставіў локці на калені і падпёр бараду рукамі.

Седзячы так, ён нічога ня думаў. Ён проста адпачываў. Яго браты і сёстры вышлі ўсьлед за ім і разам з іншымі дзяцьмі шумна гулялі недалёка ад яго. Яны ведалі, што Джоні сярдзіты і сумны, і, каб падражніцца з ім, падбягалі да яго і жартаўліва сьпявалі розныя песенькі.

Яго брат Уіль, якому нядаўна мінула дзесяць год, быў павадыром гэтай шумлівай грамады. Спачатку Джоні кляў іх, а потым парашыў, што ня варта аддаваць гэтаму ўвагі і супакоіўся. Джоні было крыўдна, што Уіль, заместа пашаны да яго, як да старэншага, адважваўся жартаваць з яго. У тыя гады, калі Джоні цікавілі яшчэ цацкі і забавы, большую частку вольнага часу ён мусіў траціць на догляд за маленькім Уілем. Іх маці, як і цяпер, працавала на фабрыцы і ня бывала дома цэлы дзень, і Джоні прыходзілася замяняць яму і матку і бацьку. Клопаты Джоні, як відаць, пашлі на карысьць брату. Уіль быў дужы, такога-ж росту, як яго старэйшы брат, і нават таўсьцейшы за яго. Такія-ж розьніца была ў іх і па натурах. Джоні выглядаў прыніжаным, заняволеным, а ў яго меншага брата так і рваліся з нутра сьвежыя маладыя сілы.

вернуться

1

Рахіт — дзіцячая хвароба, ад якой робяцца мяккімі і крывяцца косьці ног і хрыбта.