Мужчына пагардліва фыркнуў.
– Ну як жа. Правадыр атраду карнікаў, прысланых па нашыя душы. Не вер нікому, Ганна, хто гаворыць, што ў нас адзіны шлях – быць часткай імперыі, вечным малодшым братам. Я ж табе даваў чытаць “Мужыцкую праўду”… Мы – беларусы, наш шлях – не з маскоўскімі гаспадамі і не з польскімі панамі… Проста пакуль што нам з палякамі па адной дарозе – супраць царызму, “за нашу і вашую волю”…
– І мой бацька тое самае гаворыць, што ў нас мусіць быць свой шлях… – нясмела запярэчыла Ганна. – Але кажа, што лягчэй пакуль дамовіцца з адзінаверцамі, бо палякі ўжо давялі, як яны суседзяў шануюць – пападзем пад іх, праз пару пакаленняў усе стануць палякамі. Усходнімі крэсамі. Нашыя ж продкі праваслаўнымі былі ад пачатку… Іх гвалтам у унію папераводзілі.
– Ну а пакуль што мы – Заходнія губерні. Сапсаваныя рускія, якіх трэба выправіць на славянскі капыл. Таксама гвалтам.
Паўстанец схаваў абедзве паловы кубка ў скураную торбу, прыўзняў твар дзяўчыны за падбароддзе:
– Дзякуй, Ганна… – і пацалаваў яе ў вусны. Дзяўчына палка адказала на пацалунак, прыхінулася да мужчыны, учапілася ў яго тонкімі рукамі, нібы шукала абароны. Ноч пазірала тысячамі вачэй, але ў іх не было цікаўнасці… Чаго толькі не адбывалася пад святлом зораў цягам незлічоных стагоддзяў!
– Андрусь, любы, ты – жыццё маё… Я пайду за табой паўсюль… – прагаварыла дзяўчына, хаваючы твар у яго на грудзях. Мужчына асцярожна адсланіўся.
– Зараз у мяне іншая спадарожніца – смерць… Калі нам не ўдасца знайсці таемны прытулак – канец усяму… Абклалі з усіх бакоў, як дзікіх звяроў. Ведаеш, мой брат Павал паранены… – голас Корб-Варановіча здрыгануўся. – Падобна, у яго пачаўся антонаў агонь… Стары Каргут прыкладае цестам, але ці дапаможа? Атрад Снядэцкага разбіты, дзесяць чалавек павесілі проста на месцы, без суда…
Ганна горда ўскінула галаву.
– Я не баюся смерці, бо ганьба – страшней, а я пайшла на ганьбу… Здрадзіла бацьку, згубіла цноту… Зараз збіраюся апаганіць нечыя магілы…
– Гэта магілы Корб-Варановічаў, маіх продкаў, Ганна, – сурова прамовіў мужчына. – Думаю, яны самі паўсталі б, каб маглі, каб абараніць сваіх нашчадкаў.
– Што ж, тады пайшлі, – цвёрда прамовіла дзяўчына. — Я ўзяла ліхтар і крэсіва. Толькі кажу – я не маю пэўнасці, што тая легенда, якая перадаецца ў маім родзе, праўдзівая. Мала што прапрадзеду прымроілася… Твой продак мог прынесці золата з сабою, а не спускацца за ім у сутарэнне, у таемны ход пад царквою…
Храм узвышаў свае востраверхія купалы на фоне цёмна-сіняга аксаміту неба, здавалася, што перад табой – стромая гара, на вершаліне якой пачынаецца лесвіца ў свет святла і любасці. Але тут, унізе, гэтая гара здавалася пагрознай…
Прынамсі, пакуль бразгалі цяжкія замкі, дзяўчына ўся дрыжэла, нібыта чакала нябёснай кары…
– Запалі свечку ў ліхтары, Ганна!
Гэта быў апошні шанец… А калі людзьмі валодае такі адчай, страх у душах памірае, як агонь свечкі на занадта моцным ветры, і нечакана ўсё ўдаецца.
…Яны стаялі пад зводамі падземнага храму, дзе ўжо паўтары стагоддзі ніхто з жывых не быў. Цёмныя зводы навісалі, як вечка каменнай труны, над тымі, што насмеліліся парушыць спакой гэтай прасторы.
– Выдатнае месца! – узрушана прагаварыў Андрэй Корб-Варановіч, і ягонае захапленне старонняму назіральніку падалося б недарэчным у прытулку шматвекавой цемры і тла. – Вось і магіла майго продка… Юры Корб-Варановіч… Трэба ж, а мы гадалі, дзе ён пахаваны. Юры загінуў у бойцы з маскоўцамі, тры з паловай стагоддзі ўжо прамінула. Я пастараюся, каб ягоны спакой не быў парушаны… У гэты кут мы нават заходзіць не будзем.
Андрэй Корб-Варановіч перахрысціўся, потым агледзеўся, уздыхнуў.
– Адзіная нязручнасць – уваход праз царкву… Давядзецца карыстацца ім толькі вось так, начамі. Але ж затое ніхто не надумаецца шукаць тут! Дзякуй, Ганна!
Мужчына пацалаваў дзяўчыну ў шчаку. Тая горка ўздыхнула.
– Ты цяпер не такі палкі, як калісьці… Калі год таму на Купалле ты змусіў мяне скакаць з табой праз вагонь, а пасля мы заблукалі ў лесе… Яшчэ трошкі – і я паверу ў плёткі, якія звязваюць з тваім імем імя панны Людвікі. Вядома – яна шляхцянка, а я – з роду прыслугі…
– Кінь дурное, Ганна! – раздражнёна адказаў мужчына. – Я наведваў Снядэцкіх, бо яны – нашыя паплечнікі. Бо бацька і браты панны Людвікі загінулі, ёй пагражае канфіскацыя маёмасці, і, магчыма, высылка… А яна, нягледзячы на небяспеку, рыхтуе для нас лекі і перадае зброю… Я захапляюся ёю! Але… не больш. І яна да мяне абыякавая. Зусім абыякавая. – У апошніх словах быў ледзь прыкметны дамешак горычы. Андрусь памаўчаў. –Так што табе няма пра што хвалявацца. Хіба я мог бы так даверыцца жанчыне, якую не кахаю! А я – у тваіх руках, гэтак жа, як жыццё маіх братоў і маіх людзей.