- Ён жа чорны, - прастагнаў прыгнечаны тым, што адбываецца, Тама д'Арфёй.
Чужынец зрабiў яшчэ крок. Абат у адчаi махнуў рукой. У гэты момант, быццам каб памацнiць яго роспач, вецер зноў прынёс смурод. Адразу ўсё наваколле напоўнiлася жахлiвымi мiязмамi, якiя перабiлi адвечны смурод праказы, не змешваючыся з iм. Абат i лекар не маглi паварушыцца ад агiды. Чужынец не зважаў на гэта i iшоў проста да мурына.
Але той пачуў смурод, i гэта неяк асаблiва падзейнiчала на яго. Надзвычай хуткiм рухам, падобным да таго, як птушкi ўзнiмаюць галовы, ён павярнуўся сваiм схаваным пад вэлюмам тварам у бок далiны i на некалькi секунд замёр, нiбы ўбачыў удалечынi нейкi звышнатуральны знак. Чужынец, распасцёршы рукi для абдымкаў, наблiжаўся, i мурын гэтак жа механiчна павярнуўся да яго. Абат зусiм страцiў уладу над сабой.
- Не давайце яму, - закрычаў ён, - у iмя любовi да бога! Кажу вам, бог не можа гэтага жадаць! Ён ачмурэў ад гэтага паху...
- Гэты пах, - прашаптаў Жан Маяр. - Колiсь у Iталii, мне здаецца...
Лекар выглядаў збянтэжаным. Ад намагання прыгадаць вельмi старое перажыванне зморшчыны на яго гратэскным лобе прарэзалiся яшчэ глыбей.
Ён адарваўся ад сваiх думак, калi манахi пачалi зацята жагнацца. Чужынец падышоў да пракажонага. Сваю любоў i мiласэрнасць ён праявiў гвалтам. Рэзкiм рухам ён сарваў вэлюм з мурына, i ўсе ўбачылi яго твар, запухлы, вялiзны, знявечаны, але галоўнае - чорны, як у дэмана, толькi сiнюшныя плямы праказы выдзялялiся на iм. Святы абняў гэтае мярзоцце i прыпаў губамi да яго шчакi.
Абдымкi былi нядоўгiя. Тое, як раптоўна яны скончылiся, зусiм збiла з тропу прысутных.
Спачатку мурын схапiў аберуч галаву святога i адвёў ад свайго твару, на якiм, нягледзячы на зверападобнасць, было напiсана чалавечае пачуццё: страх.
Нейкi час ён разглядаў яго, потым, не выпускаючы, павярнуўся ў бок далiны, зрабiўшы неверагодна рэзкi рух, якi моцна нагадваў рэфлекс напалоханай жывёлiны. Яго ноздры надзiмалiся, нiбы яму хацелася надыхацца гэтым пахам, якi яшчэ ахiнаў схiлы гары. Пакуль ён так стаяў, страх усё больш акрэслiваўся на яго твары, у яго рысах i вачах чыталiся жах, жудасць i роспач, калi тым жа машынальным рухам ён зноў перавёў позiрк на святога.
Тады яго вусны, пакрытыя агiднымi пухiрамi, растулiлiся. З iх вырваўся крык, ад якога задрыжала ўся Гара Хворых, а ў пракажоных верхняга лепразорыя захаланула кроў. У той самы момант мурын далёка адштурхнуў святога з сiлай, якую мог даць толькi смяротны жах. Святы, спатыкаючыся, зрабiў некалькi крокаў назад, звалiўся на зямлю i знерухомеў, нiбы зламаная лялька.
Мурын павярнуўся да Жана Маяра i сказаў некалькi слоў на сваёй варварскай мове.
Потым ён павярнуўся i кiнуўся бегчы, пасылаючы праклёны небу, пад жалобны акампанемент ляскоткi.
11
Знiкненне мурына быццам бы крыху супакоiла абата. Ён яшчэ раз перажагнаўся i спытаўся ў сябра:
- Што ён сказаў?
Жан Маяр адказаў не адразу. Ён стаяў збялелы. Зморшчыны на яго твары прарэзалiся яшчэ глыбей. Яму здавалася, што абрыўкi ўспамiнаў, якiя перад тым невыразна ўсплылi ў памяцi, пачалi злiвацца ў звязанае цэлае, сэнс якога ён быў ужо гатовы раскрыць. Але раней нават, чым ён паспеў зразумець i ясна выказаць разгадку гэтай таямнiцы, ён скамянеў ад прадчування жахлiвасцi свайго адкрыцця. Ад гэтага прадчування ён страцiў сваю звычайную спакойнасць. Урэшце ён загаварыў перарывiстым голасам:
- Ён сказаў... праўда, я зразумеў толькi адно слова - чорны... Дайце падумаць... Так, чорны. Ён казаў пра нешта чорнае, гэта дакладна, я добра ведаю гэтае слова яго мовы. Ён часта з засмучаным выглядам паўтараў яго мне i бiў сябе ў грудзi... Тады ён вiдавочна меў на ўвазе свой колер... Але цяпер гэта не тое.
Яго разважаннi перапынiла новая хваля смуроду. Раптам ён падышоў да чужынца, якi ляжаў па-ранейшаму нерухома, i сурова сказаў:
- Ты прыйшоў з горада, як ты нам казаў, i павiнен ведаць, што там адбываецца. Спачатку мы думалi, што гэта нейкае вялiкае свята, але...
Ён ускрыкнуў, убачыўшы твар чалавека, якi ляжаў на зямлi. Твар святога зрабiўся як у мерцвяка i, здавалася, распадаўся на вачах.
- Абат, гэты чалавек памiрае.
- Сапраўды свята! - прашаптаў святы з жудаснай грымасай на твары.
Ён паспрабаваў устаць, але яго галава цяжка ўпала. Ён заплюшчыў вочы i знерухомеў. Жан Маяр, забыўшыся пра ўсё, акрамя сваiх прафесiйных абавязкаў, стаў на каленi i прыклаў галаву да яго грудзей. Ад гэтага дотыку святы расплюшчыў вочы, яго твар ажыў, дзiўна вышчарыўся. Апошнiм намаганнем ён абняў i канвульсiўна прыцiснуў лекара да сябе, шэпчучы:
- Брат мой!
Жан Маяр рэзка вырваўся. На яго твары быў такi самы жах, i ноздры раздзiмалiся, як у мурына. Ён яшчэ больш збялеў.
- Водар святасцi рассеяўся, абат! - закрычаў ён. - Застаўся толькi смурод, такi самы, якi далятае з горада. Вядома, праказа так не пахне, не можа пахнуць!
У гэты момант святы перабiў яго. Яго ахапiў магутны прыступ гарачкi, i яе хваравiтая энергiя раптам вылiлася ў бязладны паток слоў:
- Свята, кажаце?.. Ах, якое свята! З шэсцем... шэсцем мёртвых... воз з мерцвякамi ўночы. Гэта я iх вазiў. Нiхто больш не асмельваўся. Я сам скiдаў мёртвых, а часам i не зусiм яшчэ мёртвых, у магiлы. Толькi я iшоў прэч, як ваўкi прыходзiлi разграбаць зямлю. Пасля мяне нiхто не асмелiцца хадзiць за возам... Але хiба ўсе людзi не браты?
Ён залямантаваў. Яго нечакана гучны голас разляцеўся над усёй гарой. Упершыню ён шырока раскрыў рот, развёўшы скiвiцы, быццам, выканаўшы сваю мiсiю, ён ужо не меў патрэбы стрымлiвацца. Стаў вiдаць яго чорна-сiнi, раздуты, як бурдзюк, язык, якi яму ўдалося з учарашняга дня нiкому не паказаць, i такое самае паднябенне, ад якога iшоў густы смурод.
- Дарагi доктар, мiлы доктар, я цябе пазнаў. Калi я захварэў, ты падышоў да мяне на дзесяць крокаў, толькi на дзесяць, у недарэчнай масцы i пракураны ладанам. Гэта ты загадаў забiць мае дзверы, але ты забыўся пра акно i пакiнуў нейкiя свае парфумы... Ты забаранiў усiм наблiжацца да майго жытла. Ты паставiў на iм белы крыж i напiсаў: "Божа, злiтуйся з нас".
- Божа, злiтуйся з нас, - як рэха, прашаптаў Жан Маяр, якога нiбы маланка ўдарыла.
- Нiхто не злiтаваўся з мяне; але я не пабаяўся абдымаць пракажоных... i цябе, любы лекар-пракажоны. Кажаш, праказа забiвае паволi?.. Ха, ха! А хiба я сам не выдатны лекар, найлепшы лекар?
- Абат, - закрычаў Жан Маяр, якi выйшаў са здранцвення, - абат! Ваш святы... Наш святы!..
У парыве лютасцi ён кiнуўся на гэтага чалавека, якi зноў адкiнуўся назад i страцiў прытомнасць. Некалькiмi рэзкiмi, лiхаманкавымi рухамi ён задраў да шыi яго доўгую рудую хламiду i сарваў сподняе. Абат убачыў, як ён пахiснуўся i адступiў на крок перад той апошняй жахлiвай карцiнай, якая яму адкрылася.
Страшныя пухлiны, брыдкiя плямы агiдна чорнага колеру пакрывалi пах святога. Такiя самыя злавесныя плямы былi пад пахамi i пачалi з'яўляцца ў iншых мясцiнах на целе. Гэтыя плямы, якiя былi ўжо вялiкiя i месцамi злiлiся ў адно, пачалi ўбiраць цела ў пахавальны саян.
Лекар брыдка вылаяўся. Ён увесь калацiўся ад лютасцi. Павярнуўшыся да сябра, ён закрычаў, паказваючы пальцам на злавесныя знакi:
- Пошасць, у сто разоў больш заразная i ў тысячу разоў страшнейшая за праказу, абат! Хвароба, ад якой памiраюць за пяць дзён! ЧОРНАЯ ЧУМА!