Калі расказалі гісторыю яе ўчынкаў, здалося, я чытаў ужо аб гэтым у кніжцы, якой ніхто не напісаў: бліск чалавечнасці ў тоўстай бабе, усім свінням свінні, некалі досыць прыгожай, але нязграбнай паненкі, што сляпіцаю ўперлася замуж за старога кавалера, спакойнага гаспадара на хутары пад лесам, хаце, дзе пахне сушанымі грыбамі, ядлаўцовым полымем, пахне цішынёю і брудам, непатрэбшчынаю, запацелым мужчынскім целам, не мытым ад нараджэння, сіроцтвам. Найважнейшае, ён хацеў жыць, баяўся расстрэлу, а яна, сувязная банды і даносчык, магла ўсцерагчы яго і ўсцерагла, узамен выдаючы на смерць ягонага брата, будучага швагра, багатага, дзесяцігектаровага, з будынкамі і ўсім дабром, ладны пасаг. Шэф банды выгодна пазбыўся гэтай сваёй любоўніцы, нязграбнай, але ўпартай кандыдаткі на жонку, бегаўшай за ім па лесе і пасля таго, як засталася замужам на хутары, да першага дзіцяці.
Банду разграмілі.
Яе муж, лялекаватае цяля, зразумеўшы ўрэшце ўсё, добра заціснуты вуздэчкай, запацелы, як і даўней, ды ўдвая мацней, бо на дзвюх гаспадарках, сваёй і брата (вечны яму спакой!), адплакаў шчьфымі слязьмі, каб потым стацца скупіцаю, скнэраю, ці то ад жалю, што яго шчасце ашуканае, ці то ад старасці, якая прыйшла ў цела, не пасаромеўшыся яшчэ маладой жонкі, не пашкадаваўшы яшчэ малых дзяцей.
У гэту заўчасную восень яго жыцця здарылася штосьці, чаго ён не зразумее: яна заказала помнік па забітым швагру, родным брату яго, косці якога дваццаць год валяюцца ў невядомых лясных урочышчах, мясцінах бандыцкіх гуляў. Помнік за сем тысяч, з магільнай абмуроўкай, у найлепшым месцы на могілках; помнік над магілаю, дзе няма магілы, з дарагім малебнам, выпіўкай. (Мая жонка растратніца, ах!).
Бліск чалавечнасці ў яе? Жарты! Раскаялася ў глыбі сэрца? Кпіны! У гэтай магіле пахавае яна мужа, бо: маюць, ён і брат, аднолькавыя імёны (выбрык кумоў п'яных), і нарадзіліся блізнятамі (выбрык прыроды, няважны, хто ж звяртаў увагу на такія выбрыкі ў замурзаным пачатку нашага стагоддзя, былі 17-18 дзяцьмі).
Спрыяльны збег акалічнасцей, хі-хі-хі... (смех, які захаборвае). I злосць, агідная, бо няшяырая. Яна:
— Які з цябе брат!? Грошай на помнік яму шкадуеш, бойся Бога! Мала табе ўсяго, з сабою на той свет павалаяэш усё? З яго ж гэспадаркі карыстаем... (тут незнарокам сказала).
Ён:
— Ну, ша, ша-а... Яна:
— Я табе дам, «ша»! Свіння ты! Ы-ы, ты... I так далей.
Элегантка, халера, помнік мужу выфундавала! Памёр даволі хутка, яна, доўга не чакаючы пусцілася ў сабачую скуру і загінула ў аўтамабілевай катастрофе. Машына разваліла хлеўчык, бэлька спляшчыла шафёрку.
Заходзіў да маладой суседкі.
— Чаго смутная! — ён мог быць яе бацькам.
Яна сказала:
— Муж у бальніцы, — гаварыла гэта кожны раз і тым жа безнадзейным голасам.
Падыйшла да люстра, прычасалася. Акно заслоненае шэрым небам.
— Зачыні дзверы, — чамусьці сказала яна.
— Я пайду, — думаў, куды? — Адпачні.
— Не пацешыш мяне, — пажартавала, ці запытала? Губы сухія.
«Вон, вон!» — падганяў ён сябе. Хто яго ведае, як думаць аб жанчынах? . Выходзіў хутка ад маладой суседкі.
— Мне час на службу, — гаварыў ён. — Мо ў чым дапамагчы? — пытаў яе. — Калі што трэба. ты кажы, — запэўніваў яе.
Выходзіў хутка.
— Добра, — адказвала яна. — Добра, — паўтарала, як бы спяшаючы загаварыць пра іншае.
Зачыняла за ім дзверы неахвотна. Часамі расказваў ёй анекдот і тады яна смяялася смехам, які захаборвае.
— Пасядзі яшчэ, Коля, — прасіла яго. — Паспееш у тую сваю старажоўню...
— Стораж, адказная пасада, — гаварыў ёй не свае словы. Плёў абы што, настыўшае і чужое.
I хутка выходзіў.
Муж яе, урэшце, вярнуўся з бальніцы, але стораж Колька ўбачыў яго не адразу — у трэці, ці чацвёрты дзень... Ягоная заўсёды адкрытая ветлівасць аказалася загорнутай у штосьці блішчастае, прыгожае толькі вачам. Ад таго нават яго словы як бы шахацелі на ветрыку.
— Дзень добры, пане Коля! — ад слова «пане» запахла аздобным канвертам, які доўга валяўся ў зашмальцаваных торбах усялякіх пісьманосцаў, трымалі яго дзесяткі запацелых рук, як пісьмы да тых, што выехалі далёка і не вядома куды.
— Пан прафесар моцна загарэў, — сказаў на польскі лад Колька. Сусед — выкладчык у Механічным тэхнікуме.
— А, так. Учора паўдня праляжалі над Супраслю, сонца вандравала з Афрыкі.
На вуліцы канец навучальнага года, бессаромна пуста.
— Пан прафесар задоўга ляжаў, аблезе скура.
— Новая будзе, памаладзею, — чакаў пажартунку Колькі: «Пры маладой жонцы і муж малады».
— Цяжка ў гарачыню...
Гэта яшчэ не размова. Стаялі насупраць сябе і чакалі.