Галлё было даволі мокрае, агонь душыўся ў густым дыме, і снарад ляжаў бездапаможны, і бязрукі, не могучы нас пацешыць. Тады выскачыў Ляры, за ім Піндаль, потым я, а за мною Зяграч. Падыйшлі да снарада, ён ляжаў з гільзаю.
Я паспеў глянуць толькі на гільзу і заснуў. Прыснілася цемната.
Калі прачнуўся і расплюшчыў вочы, каля мяне ляжаў Зяграч з гільзаю ў жываце; зайздросна трымаўся за яе аберуч, як за цацку старэйшага брата. У канцы луга хтосьці круціўся, бы пастух, якога моцна пабілі за каровы ў шкодзе. Гэта Піндаль.
Я схапіўся на ногі і чуць не зваліўся, страшэнна запякла кулына!
У бальніцы дасталі з кулыны два пярэднія і адзін кутні зуб Ляра. Усё, што па ім засталося.
Маю іх.
Ведаю, што гэта немагчыма, але ад пэўнага часу стараюся забыць пра іх, яны зусім такія самыя, як зубы ў майго падрастаючага сына.
У школе вечарынка. Дзяўчаты фанабэраць. Хлопцы прытвара-юцца занятымі. А ён збоку, каб першым паспець да Зіны, калі зайграюць танец. Зіна вельмі прыгожая, але яна не ўмее танцаваць, танцуе цяжка і ён цешыцца, што ніхто яму не адбярэ яе. Выводзіць яе на сярэдзіну, каб усе бачылі гэта, ловіць усмешкі, як белакрылыя ма-тылі, ад якіх адна радасць.
Стаўшы дарослым, ён помніў аб тым. I ад таго, ныраючы ў хітрасцях жыцця, рабілася яму гідка.
Калі зіма ўжо пабітая, але яшчэ прытаілася ў ельніках, а зеляніна асцярожная і нясмелая, бачым сонца: святло, блакіт і прастор. Бачым далёка: аж дзяцінства пакудлачанае, маладосць фанабэрлівую і, урэшце, памылкі дарослыя.
Эх, каб чалавек меў такі зрок у васемнаццаць год!
Да аглядак дык усе мы майстры...
Галасістая радасць дзесяцігадовага палкоўніка Сашкі, які разграміў снежкамі каманду Шамруховых дзяцей. На яго глядзіць з перапалохам певень пад страхою, прытаіліся ў ценю парасяты, перасталі часацца вераб'і на бярозе, чарада гусей анямела ля студні.
Усе глядзяць на Сашку.
Прыбеглі паглядзець на Сашку Віця, Ваня, Надзя. Віця і Ваня хочуць быць Сашкавымі паручнікамі, а Надзя згодна застацца салдатам-санітаркаю, але толькі да заўтра. Ад заўтра яна павінна стаць паручнікам.
— Салдатаў пашукайце сабе сярод малых!
Над акном гудзіць тэлеграфны слуп, іх многа ўскрай вуліцы і шашы. Каб пабачыць той астатні, за горкаю, што бліскае ізалятарамі і дратамі! На нашай вуліцы драты не такія, ізалятары не бліскучыя.
Учора бабуля казала, што па дратах шлюць пісьмы далёка, далёка, аж у Саколку. Мама кожную нядзелю піша да таты, а потым сядзіць упоцемку і плача. Робіцца так сумна, што я хаваюся пад ложкам.
Ведаю, чаго плача мама!
Пэўна, на драты пад ліпаю сядаюць вароны і дзюбаюць маміны пісьмы, кідаюць на вецер. Скажу маме!
Сёння я дачакаюся, пакуль пачнуць высылаць пісьмы па дратах з пошты ў Шыманчыкавай хаце... Бо без пісем забыў тата дарогу да нас. Шкадую я тату штодзень, як толькі ўстану з пасцелі.
Усе дзеці маюць тату!
Чаго б'ешся, Жоржык! Не ведаеш, што баліць мне галоўка?! Да нас прыходзіў дзядзька і мама спала з ім, а не са мною.
Да нас прыходзяць дзядзькі такія высокія і тоўстыя, добрыя і злосныя. Учора быў добры дзядзька, бо даў мне многа цукерак, мы гулялі ў ката і мышку. Я быў катом... А ў нядзелю прышоў нядобры дзядзька, бо хацеў набіць мяне дзягаю, мама плакала пад коўдраю...
Заўтра прыдзе такі добры дзядзька, дасць пакаштаваць чарку, будзе весела, весела...
Мая мама адважная, дзядзькі баяцца яе, просяцца. Я люблю маму.
Ведаў, што такое быць раз на возе, раз пад возам. Думаў аб тым, думаў, не гаварыў, не мог — слухалі дакладна наадварот. Думаў прыблізна так: дзе канчаецца годнасць чалавека? На якім кіламетры дарогі жыцця багно, калі чалавек больш падобны да свінні — і цвярозы, і п'яны?
Пытанне зусім няпростае.
Горш, чым хамаў і ворагаў, ненавідзеў ён тых людзей, якія многае разумелі і адчувалі, але якім хацелася чхаць на ўсё, якія маглі б нават не дапусціць да таго ці іншага зла, але якім было ўсё толькі ігрышчам як Рым, падпалены Неранам.
Змарнаваў ён добры кавалак жыцця, пакуль усвядоміў сабе, што тыя людзі нічога не разумеюць і не адчуваюць сэрцам-душою. Шкада таго кавалка жыцця. Але ж ён мог патраціць на тое цэлае жыццё! Так, мог патраціць...
I зрабілася яму лягчэй.
Ад жыцця даведаўся тое, аб чым чытаў у кніжках не раз, што ў найгоршага лайдака, зладзюгі, п'яніцы, даносчыка, кар'ерыста прыгажосць перад усім, на першым месцы. Не напаказ — найчасцей, у глыбінях душы, бы бліск плоткі на бяздонні, якую таму заўважаем, што куды не глянь: пуста, цёмна, страшна.