...Перш зелянелася рунь у полі, жыты. Гусценька здалёку. За які-небудзь тыдзень зямля выпўскала першыя парасткі травы пад платамі, камянямі, у зацішных месцавінах каля гумнаў, дзе прыгравала сонца. Дзеці рвалі буйнейшыя сцяблінкі, жавалі іх, і хтосьці ўспамінаў пра бярозавы сок: як і калі спускаць яго, халадзісты ды салодкі. Спрачаліся, даводзілі адзін аднаму сваё, аж зладзеяваты Адоль раптам выкрыкваў: «Хлопцы, вароны робяць гнёзды!», і гурмою беглі да Антыфонавых дрэў, цераз грузкія агароды, правальваючыся на аселіцы, але так ніхто і не наважыўся ўзлезці на верхавіну вяза, на якім крычалі чорныя птушкі, ганебна крапаючы нам пякучым памётам на галовы. Юрка знаходзіў на-брынялую палку на загоне Гарбузіхі і кідаў ёю ў амялу гняздоўя, выклікаючы гэтым лапатанне крылаў, упартае, бы цётчыны свары.
На прызбе загачанай па ваконцы Антыфонавай хаты грэў свае косці Шурка. Глухі — з выбітым на вайне вокам і прыдурэлы, брусілаўскі салдат, артылерыст, абвешаны крыжамі герой, сярдзіты чалавек, якому любілі дакучаць дзеці, Ён, сапраўды глухаваты, не пачуў птушынага вэрхалу і не адразу згледзеў быў падшыванцаў, каб прагнаць іх, палохаючы пакручастай кульба-каю. Юрку, уцякаючы ад Глухога, першы раз зрабілася проста— сорамна.
* * *
У той год, у жніво, Глухога Шурку забіў аўтобус. Ён наглядаў за братавымі малымі, старэйшага хлопчыка вучыў ездзіць на веласіпедзе, паказваў яму, і з горкі ля склепа выехаў на вуліцу, трапіў якраз пад колы машыпы, насупраць Шыманчыкавай студні; шафёр казаў: выскачыў на мяне з-за куста бэзу, з варотаў...
II
Юрка падышоў да акна. Бацька стаяў каля сяней і глядзеў, як сусед зачыняе хлеў.
На канцы вечаровай дарогі, абломленай мускулістым бугром, нешта гуло, быццам вялізны чмель... Выпаўзаў стары грузавік, прыстасаваны для перавозу пасажыраў. Дзівосная буда, па-хатняму ашаляваная ды з акенцамі! Гэта яе называлі аўтобусам.
На прыпынку пасыпаліся з таго аўтобуса людзі, валюхаючыся ў гразі. Шафёр, усё роўна што адкалоўшыся ад ягонага выгаблеванага боку, наблізіўся да задняга кола ды стукнуў у яго ботам. Трохі пастаяў, закурыў, цаазіраўся, клікнуў да сябе кандуктара і — Юрка выразна пачуў — накрычаў на гэтага чалавека:
— Слухай, пан, калі яшчэ раз мне набярэш гэтулькі людзей, дык, яй-богу, павязеш іх на сваім гарбе! Во, паглядзі, пан, як колы асядаюць.
Кандуктар адказаў шафёру чамусьці, як той Адоль: прыкідваючыся спалоханым. Так, прынамсі, здалося Юрку. Затым — Юрка сачыў іх — яны адышліся ўбок, зашапталі адзін аднаму, пачалі рагатаць, ажно енчыць, хапаючыся за жываты. Пайшлі, а як жа, да Абцасіка, чырвананосага шаўца і карцёжніка. Ім трэба было, відаць, не так паесці, як зрабіць па чарцы ды згуляць у ачко.
Пры вячэры бацька гаварыў да маці:
— Няма каму пасвіць кароў. Пастухі ў Беластоку панамі... Смяюцца з гаспадара. — Дадаў: — Што гэта будзе: кожны панам хоча быць!
Маці разявіла рот, каб сказаць, і папярхнулася, закашлялася да слёз.
Юрку было прыкра ад бацькавых слоў. Ад гэтага яго намёку на жаданне сына падацца ў рамесную школу, у беластоцкую.
Была ўжо вясна, але начамі яшчэ наскоквалі прымаразкі. Сёй-той выганяў кароў на пашу, спачатку на Доўгі выган. На ўсю вёску быў цяпер адзін пастух, Супрун, і таму іншы раз даводзілася пасвіць статак самім. Чаргою, як казаў Антыфон. Гэта ён паддабрыўся да Юркавага бацькі: «Тваю чаргу, Антошка, зробімо ў нядзелю, і ты пашлі з каровамі свайго вучня, няхай ён сам па-пасе».
...Перад узыходам сонца ў полі Юрку ўпершыню здалося, што, каб не далёкі спеў пеўняў, можна было б ашалець ад страху, ад уражання, быццам усенька навокал заснула вечным сном! Гэткі страх здзівіў яго. Ен ніколі дагэтуль не перажываў такога. Могілкі і тыя ўяўляліся яму нечым амаль забаўным... Чужы Беласток з хатамі, у якіх добрыя саламяныя стрэхі, дбайна ўкладзеныя, з пабеленымі камінамі; уздоўж шырокіх тратуараў з натоўпамі людзей, пастухоў-зладзеяў, парабкаў-гультаёў, краўцоў-гарбацікаў, шаўцоў-п'яніцаў, крамнікаў-ашуканцаў. Яны смяюцца з бацькі, які крочыць сярэдзінаю вуліцы адзін-адзінюткі ды неразумна трасе на ўсіх гірападобным кулаком. «Падлы вы!!!» — выкрыквае на іх бацька. А яны дражняцца з ім: «Гэй! Гэй-гэй!! Гэ-ээ-эйііі!!!»
Юрка расплюшчыў вочы.
Цераз іскрыстае ад расы канюшынішча ішоў нехта высокі, як Антыфон, і крычаў:
— Гэй, як ты пасеш?! Гэй, каровы ў канюшыне — паўздуваюцца! Прападзе жывіна, чуеш, зараза?!
Гэта быў чалавек з задрыпанага Гаспорскага хутара, і яму, па праўдзе кажучы, можна было напляваць на няшчасце з не ягонымі, вясковымі, каровамі. Ён, пабачыўшы, што Юрка заварушыўся, павярнуў назад, да каня, якога з плугам пакінуў ля лазнякоў у Жаўручыным лужку.