Бытта справядлівае пакаранне, здула неўзабаве Шашка, сваю кароўку: стаяла казачна жудаснай кошкаю, што ўгледзела тлустую асеннюю мыш. Юрка сцебануў Шашка пугаю, біў і біў непавараткую быдляціну, надрывіста плачучы. Бачылі гэта дзяўчаты ды хлопцы, што ішлі дарогаю ў царкву.
* * *
Пасля таго як Юрка ўпусціў кароў у канюшыну, яму вельмі зажадалася стаць слёсарам, механікам пры маторах, і ён, варочаючыся са школы, хуценька абедаў ды ішоў з кніжкамі ў гумно, дзе залягаў на гладкіх снапах, прыхаваных бацькам на паркі дзеля новай страхі, у апусцелым прыстаранку, і там вучыўся да сутоння, дагэтуль троечны вучань пані Яроцкай...
ІІІ
Юрка, як і бальшыня хлопцаў, быў за тое, каб вучыцца ў механічным тэхнікуме.
— Добра, — сказала настаўніца. Яна пахваліла: — Добры выбар: мужчынская прафесія... — Расказала пра свайго брата, механіка ў горадзе.
У класе стала цудоўна. На перапынак выйшлі адны дзяўчаты, крыху як бы з крыўдай у вачах за тое, што аказаліся яны нецікавымі.
— I я ў тэхнікум, — азвалася дачка солтыса, але яе ніхто не сдухаў.
Сябры склаліся грашыма, за якія накупілі цукерак у крамцы Лукашэвіча. Затым зайшлі ў маянтковыя зараснікі, што за фундаментамі спаленага. палаца, там параскладалі ласунак на чысценька павырываныя лапухі, падзяліліся ім пароўну, расселіся ў здзічэлых травах, дзіўных, шляхотнага вырасту, відаць, паркавых, ды елі, непрыстойна смокчучы па-парасячаму. Расказвалі сабе аб тым, як гэта хораша быць механікам. Хтосьці згледзеў пад разбуранай абораю паржавелыя колы, аселыя ў зямлю зубачы, і дружна пабеглі туды.
На заканчэнне навучальнага года адбылася вечарына выпускнікоў, на якую запрасілі вучаніц ды вучняў, што перайшлі ў сёмы. Маці спякла пірог, пазычыла талерак, а бацька — дзіва над дзівамі! — прыдбаў бутэльку хвалёнага першаку. Загадчык школы, увесь святочны, сыпаў каляровымі словамі, даручаючы старанна павыпісваныя пасведчанні з арлінымі пячаткамі. Юрка адчуваў сябе як пасля споведзі — абмытым і галодным.
За багата застаўленым сталом — дзеці з бацькамі, па-вясельнаму, з немалым гонарам, а дзе хто і фанабэрліва. Настаўпікі спрабавалі жартаваць, хацелі таварыскай цеплыні, беспасярэднасці, настаўніцы загаворвалі да мацярок гадунцоў, але так нічога і не выходзіла. Мужчыны клялі ў душы гэты панскі баль, не могучы напіцца ды пабуяніць: саромеліся вучаных. Якая тут суполка — адных, што ўважаюць сябе цёмнымі, з тымі, што адукаваныя? Дзяўчаты з хлапцамі таксама не натанцаваліся, хоць сам Пекны Лёнік іграў, а пані Яроцкая заахвочвала да белага вальса: «Таня, Кіра, давайце бавіцца... Усе!»
Таніна маці расселася, бы Лапаціха з Новай Вёскі на вячорках. Здавалася, так і назаве нейкага хлопца матавілам, так і ахрысціць нечыю дачку вышчаркаю. Юрку нясцерпна хацелася выбегчы адсюль у Грабняк і там кідаць шышкамі ў вавёрак, з'язджаць на задку з пясчаністае стромы аж да самых віроў ля даўняга млынішча, распрануцца дагала ды нырнуць у крынічна халодную глыбіню пад палямі з зялёнымі бародамі водарасцяў або ўзбегчы на гару, на Шыбеніцу, і адтуль галёкаць — то ў бок Разбойніка, то на Гаспораў хутар, то па-над Глінішчам, то да аціхлае вёскі: «Гото-гоо-оо!»
— У панядзелак трэ будзе абкідаць бульбу ў Александроўцы, — сказаў бацька, калі завідна варочаліся дамоў Школьным завулкам.
* * *
Юрку да таго ж стала ненавіднай бацькоўская хата, што ён адразу спацеў ад аднае толькі думкі, што можа праваліцца на ўступным экзамене ды нікуды не пойдзе вучыцца далей. Яму беспрычынна ўспомнілася, што казаў п'яны Антыфон: вока Глухому Шурку выбіў ягоны сын, а не немец на фронце ў першую вайну...
ІV
У дзень экзамену, у шарую рань, аўтобусная буда на прыпынку нагадвала сабою замалы вулей, ля якога раіліся чалавекападобныя стварэнні. Піскі, крыкі, лямант, бязладная сварлівая гутарка, мітусня. «Няхай Бог сцеражэ!..» — паўтарала маці, і Юрка, ужо ў дарозе, зразумеў, што яна страшэнна хвалявалася: кандуктар браў грошы і ад тых, якія не дабіліся да дзвярэй у калатнечы і ціску, што пагражаў ламаннем скабаў.
Апошнімі да запацелага грузу даляпіліся солтыс з дачкою. Юрка задыхаўся яшчэ і ад смуроду бензіну; прыціснуты да прагорклых махорыцаю грудзей некага, безнадзейнага, таропіўся то на вялікі гузік, то на зацыраваную дзірку над ім. Вышэй не бачыў.
Рука дранцвела ад пакунка, баялася кінуць яго пад ногі. Угары грымелі прастуджаныя галасы, салоныя жарты. Яму да млеўкасці займала дух ад гайданкі на калдобінах.