Ехалася Юрку, як таму сабацы ў скрыні.
Калі не меў чым дыхаць, цямнела ў вачах, і ўсё выдалася жахлівым сном, мужчыны загаварылі пра беластоцкія хаты. Было гэта як подых паветра, як намочаны ў сцюдзёнай вадзе ручнік у спякотнае лета... Божа, не прычакаць канца!
З ног прападалі рэшткі сілаў, кропелька па кропельцы...
Цэлаю вучнёўскай хеўраю, удзесяцёх, апынуліся ў Беластоку, неверагодна чужым, хоць і раней вядомым з апавяданняў спекулянтаў і тых, што варочаліся з ваенных вывазаў у Нямеччыну. У выпаленым цэнтры з мілымі воку асотамі на цагляных пустэчах паклыгалі шукаць той тэхнікум на Сасновай, слухаючы солтыса і нават ягонае дачкі. Быццам выгнаныя ў свет. З першымі ўколамі іншага, пакуль нязведанага неспакою.
...Іх завялі ў каменную залу з каланадаю, бы ў касцёл. Неўзабаве старых, што папрыязджалі разам з дзецьмі, папрасілі выйсці на двор, і нейкі настаўнік, такі пыхлівы і, адначасна, надта ж падобны да цырульніка з блішчастай прычоскаю, абвесціў — яго словы так і пахлі, так і пахлі адэкалонам, — аб блізкім пачатку экзамену. На чорнай дошцы — урачыста — выпісаў ён пісьмовыя пытанні. Калі тлум вучняў размеркаваўся па адной асобе за кожным столікам, памочнік экзаменатара, чалавек з тварам бывалага парабка, хутка раздаў усім карткі міністэрскае паперы з чырвонымі прадаўгаватымі штампамі. Юрка, учытваючыся ў сваё напісанае, не мог пазбыцца вачэй маці, — нібы яна глядзела на яго...
Перад ад'ездам у вёску, узбуджаныя, пад добраахвотным старшыняваннем солтыса, знайшлі ўтульную мясціну і супольна спажывалі харчы, выклаўшы ўсё на вышываную сурвэтку аднаго з хлопцаў. За калючым жываплоццем чортапалоху буяніў горад, але ягоны шум ужо не быў такім бяссэнсавым, як гэта адчувалася імі спярша.
* * *
Юркаў бацька меў рацыю, калі казаў, што ў горадзе кожны дзень — свята.
Юрка думаў пра Беласток без ранейшае яснасці.
V
У корм свінням мяшалі конскі памёт.
Юрка збіраў тыя яблыкі, калі добра звечарэла на выгане. Цяпер ён адчуваў усю прыніжанасць гэткага занятку, з'едліва смяяўся сам сабе з таго, як нядаўна спаборнічаў з сябрамі — хто болей. Ціхнулі гумны. Слепнякі хатаў, у чымсьці пустэльныя агеньчыкі ў іх вокнах, свяцілі не далей як да кустоў бэзу ў заплоцці.
Юрка лічыў дні да свайго выезду ў Беласток, на навуку. Экзамен у тэхнікум ён здаў і быў гэтым не то ашаломлены, не то прыпалоханы.
Маці сказала:
— Юрачка, хлопчык мой, шануй ты адзенне. Шануй, хлопчык. — Ад ласкавых слоў яе, наагул суровае жанчыны, рабілася яму ніякавата.
Мераючы касцюмік з даматканага, шарупаватага, матэрыя-лу, Юрка са злосцю прыкмячаў, што нагавіцы пашылі яму навырост, і ён дамогся ў маці, каб іх трохі падкарацілі.
Пад ложкам, у пакоі, стаялі новенькія чаравікі. Ён начышчаў іх, ад нецярплівасці марнуючы ваксу, падпільнаваўшы, калі бацька сабраўся ў поле або на рынак; стары думаў, чым заплаціць Абцасіку за работу.
Усяго раз Юрку выдалася, што ў нечым пакрыўдзіў ён бацькоў і што маці сярдуе якраз на яго.
Прычакаў таго апошняга з апошніх дня і ночы ў бацькоўскай вясковай хаце.
Прыснілася яму, быццам ён ужо едзе ў Беласток — фурманкаю, забытымі гасцінцамі, нацянькі. Паганяе каня. Дарога... Юрка ніколі не быў у доўгай дарозе. Сабакі ў сустрэчных вёсках брэшуць: «Едзь! едзь! едзь? едзь!» Іх брэх — як злосць зайздрослівага сябра. Рушыўся Юрка ўвечары, калі на каляіны церусілася святло ночы. Малая Мядзведзіца, у бестурбоцці задраўшьі хвост, гайсала па нябёсах, скідаючы на зямлю дурнень-кія зоркі, ажно перапыніў ейную гульню месяц, які спакойна ўзышоў на дах леснічоўскай вартоўні і рассмяяўся смехам бацькі са свайго дзіцяці, што з забаўнай бессаромнасцю вычаўпляе пры чужых.
Месяц узяўся наводзіць парадкі. І ў лесе, і ў заполі, і на вярстовай далечы. Зазіраў пад стаўбунаватыя ядлоўцы, будзіў там зайца-сплюха, і пужаў яснотаю ваўка-забойцу, і супакойваў совы-брыдулі, знепакоеныя павіднеласцю. Ён як бы ішоў шляхам наперадзе, паказваючы ўхабіны, глыбокія лужыны, каменне, пагорбленае ад пабояў каранёўе... Дражніўся, гладкатвары, з рэчкай Сакалдою, прыгажуняю сярод лугоў, ад чаго раздражнена маўчалі сосны на Копнай гары. Воз натужліва намотваў далечыню, спіцамі перасякаючы пясок або нездаволена крэкчучы ў макрэдзінах; іншы раз, быццам пабрыкваў або ўздыхаў, і ўсё роўна што спрабоўваў пагаманіць з навіслым галлём, кідаючы ў глуш кароткае рэха, якое нагадвала соннае клекатанне бусла ў гняздзе з малымі... У верхавінах цікаваў вецер, гэты задзіра, які, ад няма чаго рабіць, абрываў шышкі ды абломваў сушняк. А вось і прасека, бы нейкая вуліца, бачаная са стоенымі будынінамі, што вытрашчыліся шклянымі бельмамі ганкаў, утульных ды з усходкамі да чыстых дзвярэй. «У-у-ця-ця-кае-е-еес... у-у-уця-цяка-ее-ееее-е... уця-кае...» — заікліва піпшэлі воссі. «Ш-шш-Што?!» — перапытала галінка, пяшчотна кальнуўшы Юрку ў вуха. «Так-так-так-так» — траскацелі колы. Лес кінуў свае справы, а той ветрык разявіўся ў анямеласці. «Чаму-уу?... чаму-ууу?» — гукала сава, птушыная наслядоўніца мудрасці. «Так-так трэ-эба!.. так-так трэ-эба!.. так-так.» — недзе дзерлася паганая птаха, задаволеная, што, нарэшце, трапілася ёй прыкрае. Прылезла звалацужаная хмара, звабленая гвалтам, і, таксама сваё, прагрымела: «Ка-а-а-аб я-аа тва-ай-го-ооо сле-ее-еду-ду-ду не-ээ ба-ба-бачы-ыыы-ла-ааа!!!» Юрка здзяжыў клячу. «Едзь!.. едзь!.. едзь!..» — усё чутно было ад вёсак у ваколлі. Знядужэлыя пад восень палі ўжо нічога не казалі. Даўно яны, і першымі, яшчэ ў жніво, пасварыліся былі з Юркам, а пот вочы яму заліваў, ой, і рукі пры снапах жытнёвых млелі ад знямогі. Ад усяго таго неба блакітнае расплакалася дажджамі, наклікаючы сумоту баб'яга лета.