Прыйшлі людзі і вельмі здзівіліся, што Юрка, не п'яны і не пакалечаны, ляжыць у снезе. Яны паднялі яго пад пахі, але ён не мог ісці, нешта мармытаў, выплёўваючы з рота сініою пену. Калі завалаклі Юрку дахаты, там узнялося замяшанне, якое бывае тады, калі прыходзіць у радзіну смерць. Маці галасіла, ламала рукі. Бацька, некім выкліканы з млына, моўчкі і нікому не гледзячы ў вочы, пайшоў у Верхні Лес па знахара.
Пасля Юрка не раз раздумваў аб сваёй хваробе. Яму рабілася сцішна ад усведамлення сабе таго, што тады, аказвалася, ён як быццам усё чуў!
* * *
Лекары не казалі яму, якая гэта хвароба. Ён пакінуў распытваць у іх пра яе, пазычыў у бібліятацы медыцынскі даведнік, уважліва вышукаў у ім адпаведны раздзел. Прачытаў і зразумеў, што з'явілася ў яго эпілепсія Джэксана. Узнікае яна, праўдапабодна, ад гвалтоўнага пярэпалаху або нястрымнага гневу, магчыма, і ад роспачы. Ад роспачы?
Юрка вылечыўся. Яго малады арганізм дапамог найбольш. Не лякарствы.
XV
— Забярэм цябе, Юрачка наш, са школы, — гаварыла маці, не выплакаўшыся да канца.
Бацька не адзываўся.
— Мне трэба вучыцца, мама. Паеду ў Беласток...
— Які з цябе вучань, бедны ты мой. Ты ж хворы! Юрку гэта непрыемна ўразіла.
— Раз адзін нешта сталася, а вы ўжо: хворы, хворы!..
Неўзабаве пасля гэтае гутаркі ён зноўку меў прыпадак эпілепсіі. Потым прыступы яе адбываліся прыблізна пад канец кожнага месяца, пасля якіх ён заўсёды чуўся так, як бы выхапіў ад лёсу яшчэ трохі жыцця сабе, з неймавернаю натугай. Юрка пазнаваў набліжэнне іх, выбіраў зручнае месца, дома або на ўтравелым ускраі вуліцы, і там правальваўся ў тое пекла, боль, ад якога — словамі не выказаць яго! — цела ўяўлялася неверагоднай гранатаю, што выбухае, выбухае і не можа выбухнуць, разляцецца самавітымі аскепкамі! Невыпадкова, відаць, здаралася так, што тыя прыступы ў Юркі пачыналіся ў дні прыкрых заняткаў па тэхнічнаму рысунку; часамі адлягалі.
Гарбаты настаўнік, што крыўдаваў на ўвесь свет, невыносна кпіў з Юркі.
Аднойчы забрала Юрку карэтка «хуткай дапамогі».
У класе, наогул ужо неблагім, пайшла пагалоска: Юрка — ненармальны! ён — валянтоўшчык! Нічога з яго не будзе, хоць на выгляд хлопец непаганы.
У больніцы прабыў Юрка да вечара і вярнуўся на кватэру белы, як сцяна.
Маці ні аб чым не ведала.
Школьныя сябры размаўлялі з ім мала, але ветліва.
Больш трох месяцаў хадзіў ён на элсктрызацыю правае рукі. Прыпісвалі яму мікстуры ды ўзмацняльныя лекі.
...Скончыўшы школу, стаўшы тэхнікам, ён працаваў у будаўнічай фірме. Зарабляючы свае грошы, штораз большыя, адзін час Юрка думаў, каб ажаніцца з добрасардэчнаю, але непрыгожаю, дзяўчынаю, што займала незайздросную пасаду ў сектары рахункаводства. Называлі яе чамусьці Тэрэзаю, хоць яе сапраўднае імя было — Таня! Неяк запрасіў ён гэту Тацянку ў кіно, даволі няўдала, на нейкі крымінальны кінафільм (на экране забівалі інваліда і гвалцілі ягоную дачку, што прыехала з манастыра наведаць хворага свайго бацьку). Каб палагодзіць дрэннае ўражанне ад таго, ці што, — ён, праводзячы яе, узяўся наракаць на свой лёс і ўсё пяройдзенае. Яна прыгнечана маўчала, як бы згорбіўшыся, а ў Вялікдзень пайшла замуж за шафёра груза-вой машыны, развалочанага мужчыну не першае маладосці, лёгкага на язык.
Юрку ж стала патрэбным знаходзіць у кожнай жанчыне нешта вартае агіды. Ён звязаўся быў з жонкаю інжынера, якога выслалі ў доўгатэрміновую афрыканскую камандзіроўку, на будову экспартнага аб'екта недзе ў Нігерыі. Гэта жанчына, сярэдняга хараства і прыстойных паводзінаў, была яму ў цётчыным узросце. Яна, праўда, неяк сама прыхілілася да яго, ці бо па прычыне свае бяздзетнасці і няздзейсненага мацярынства, ці, звычайна, ад надакучлівае самоты і нейкіх сваіх затоеных камплексаў. Час ад часу Юрка начаваў у яе, спачатку амаль дзень у дзень, усё здзіўлены сваёй даступнасцю да яе, асобы культурнай і паважанай у асяроддзі. Усё тое, што адбывалася паміж імі і аб чым уголас га-вораць прастытуткі або хамы, яна ўспрымала з незразумелай яму натуральнасцю, такой бязгрэшнасцю і маральнай уладкаванасцю. Змарозіла яго недарэчным словам «сынок», якое прашаптала ў сваёй жаноцкай гарачасці, калі абое яны задыхаліся былі ад кахання. Здарылася гэта ў летняе світанне, калі за акном чуўся ўжо грукат бітонаў з малаком і з ляскатам адчынялі прадуктовы магазін у суседнім будынку, а ў блізкім адсюль заапарку рыкнуў леў... Юрка млява ўсміхнуўся.