— Ідзі, таварыш лектар, — кажу, — закатвай ідэйную рэч!
— Шклянку… — мармыча. Падаю. Вады.
— Не, — круціць галавой. — Шклянку гарэлкі!
— Ты — што? — асякаю. — Ты і так языком ледзь варочаеш!
— Давай! — патрабуе. — I трыбуну! Графін з вадою! Можа, не паверыце: гахнуў паўбутэлькі, падхапіўся на ногі і кажа:
— Падымі за валасы на патыліцы вяршок галавы і паглядзі, ці ўсё там у парадку?
— Ты з глузду з'ехаў, ці што?
Браце мой, сам ухапіўся за валасы і сапраўды пады-мае вяршок галавы. Ледзь не як вечка. У галаве, там, дзе павінны, можа, быць мазгі, цёмна, але, здаецца, відаць стужка і дзве катушкі на штырах.
Я аж анямеў: мала выпіў, нейкую няшчасную бутэль-ку гарэлкі, а мроіцца чорт ведае што! Швавараў жа, бачу, націскае гузік на пінжаку — штосьці шчоўкнула, стужка пайшла, катушкі закруціліся, шум-піск чуваць, як на заезджанай патэфоннай пласцінцы. Скажу шчыра, я тут і дар мовы страціў.
— Толькі ты маўчы пра гэта! — замямліў асалавелы Швавараў. — Гэта — наш вялікі ідэйна-прапагандысцкі сакрэт, наша магутная патайная сіла. Нам, ідэолагам, мазгі не трэба, іх ад нас забралі, а далі адмысловы механізм…
Апусціў ён накрыўку на галаве і — на двор. Спачатку хістаўся, ішоў, нібы ганяючы гусей, але калі ўбачыў трыбуну, графін з вадой, — шусь за яе, руку ўгору. Відаць жа: п'яны, як гразь, але зусім нечакана для ўсіх застракатаў, як чэргамі, цвярозым і ўзнёслым голасам:
— Таварышы! Мы жывём у нялёгкі, але шчаслівы час! Пад мудрым кіраўніцтвам таварыша Сталіна і партыі мы натхнёна і самааддана пераадольваем усе цяжкасці, з кожным днём поспехі нашы ўсё большыя і большыя…
Стаю паблізу трыбуны, гляджу на п'янага прамоўцу і вачам, вушам сваім не веру. А той, далібог, не меней гадзіны як з кулямёта смаліў! У канцы прамовы «ўра» закрычаў. Праўда, не зусім «ура», а — «ур-р-р-р…». Нібы заела штосьці ў яго галаве-механізме.
Пазней я яшчэ не раз па сакрэце бачыў, як гэты і ін-шыя лектары вось так усе кампаніі партыі і ўрада прапагандавалі, грамілі ворагаў народа і акул імперыялізму, хвалілі наша слаўнае жыццё. Праўда, калі не вытрымліваў і прызнаваўся, што ёсць такія галовы, дык ніхто з неасвядомленых не верыў. Усміхаліся: от, п'яны ты, Кураглядаў, быў, дык табе штосьці недарэчнае прытрыз-нілася. Каб чалавек такую, жалезную ці чыгунную, галаву меў, дык як бы яна штурхала яго да гарэлкі! Ёй бы не такога пітва, а змазачнага масла хацелася б! Адукава-ныя, але таксама адлучаныя ад вялікай палітыкі строілі кепікі, як з дурня: вычыталі вы, Апанас Лукіч, недзе пра гэта (некаторыя нават прозвішчы пісьменнікаў і іх-нія творы называлі, хоць я тых кніг у вочы не бачыў), але выдаеце як за сваё.
Я ж, паўтараю, не баіў і не баю пра трызненні альбо пра кімсьці напісанае, я расказваю пра тое, што ведаю. Ды і цяпер, у наш перабудовачны ўжо час, многія дэпу-таты на сесіях, заўважце, якраз так выступаюць, га-вораць пра тое і так, як ім запраграмавана. Адключы ад каторага тую праграму — усё, каюк, ні аднаго свайго, тым больш разумнага, слова не скажа.
Карацей, як споўз Швавараў з трыбуны — дык амаль на чатырох пагробся. Я яго — пад пахі ды зноў на ложак. А сам вярнуўся і пачаў кіраваць святам: дзеці вершы пра Сталіна, пра сваё шчаслівае юнацтва, пра партыю і Першамай чыталі, пад баян спявалі і танцавалі. Канеч-не, я змушаў, каб усе гледачы горача пляскалі.
«Весяліцеся, чэрці! — ушчуваў. — Калі хто не будзе вясёлы, значыць, той настроены па-антысавецку!..»
Сурова, скажаце? Што — трэба было цырымоніцца, не спяшацца прывіваць наш лад, цацкацца? Но, дарагія. Тады ўста чоўка была іншая, і ішла яна з высок га верху.
Калі Ледзя распрадала ўсё, вывалак я з х іты Піва-варава. Лёдзя ў кабіну села, а лектара мы ў буду, як мя-шок з бульбаю, укульнулі, і паехаў ён у раён сонны, як самы просты смяротны, што падкі да гарэлкі.
Калі праводзілі гасцей, а гэта значыць, як след ад-святкавалі Першамай, я, зразумела, хацеў расслабіцца з Клопікавым і Навуменкавым, да якіх у меру праяўляў і гнеў, і міласць. Як, можа, і кожны кіраўнік да сваіх падначаленых. Канечне, нельга быць дзяржымордаю і жы-вадзёрам, здзекавацца з тых, вад кім ты, але і нельга міндальнічаць. Што ні кажы, не такая яна бязглуздая ўжо, гэтая тэорыя — бізуна і перніка.
Але толькі зайшоў я з хлопцамі ў свой дом, да яго легкавічок падкочвае. Зноў госці. I зноў, канечне, з раё-на. О, выходзіць сам Уладароў, хуценька абыходзіць машыну, адчыняе з правага боку дзверцы і падае руку. Трымаючыся за яе, з пярэдняга сядзення падымаецца і лёгка выпырхвае яго сакратарка, Валянціна Мікала-еўна.