— Атас, братва! — кажу Клопікаву і Навуменкаву. — Уцякайце праз тылавое акно, а я выскачу сустракаць высокага госця.
Ясна, тыя — ходу, а я — на двор ды з ласкай і ўсмешкай:
— Калі ласка, Уладзімір Пятровіч! Калі ласка, Валянціна Мікалаеўна! Які прыемны сюрпрыз! Якая радасць мне, тутэйшаму мядзведзю!
Уладароў — фацэтны. Цяпер не ў строгай сталінцы, а ў новенькім, мусіць, амерыканскім, клёшным касцюме, у белай кашулі і пры гальштуку, добра пастрыжаны і выгалены, узнёслы. Светлавалосы прыгажун. Як Фадзееў — той, што пісьменнік.
— Не супраць нас? — усміхаецца.
— Што вы, Уладзімір Пятровіч! Просім! Як самага дарагога госця!
— Дзякуй, Лукіч. Забяспеч нам з Валянцінай Мікалаеўнай тут, у глушы, культурны адпачынак.
— Калі ласка! Калі ласка!
Гляджу я на яе і вачам сваім не веру: у прыёмнай Ула-дарова яна заўсёды ў строгім чорным касцюме, у белай мужчынскай кашулі і пры гальштуку, недаступная, партайбаба, а цяпер — у прыгожай беленькай, даволі караткаватай сукенцы з прыгожым стаячым каўнерыкам і банцікам, з вялікаю чырвонай кветкай на грудзях. Усміхаецца нармальнай жаночай усмешкаю — ладная фіфачка, далібог.
Карацей, зацягнулі фіранкі на вокнах, селі за стол. Спачатку выпілі шампанскае і каньяк, што прывёз Ула-дароў, а потым узяліся за маё пітво. Расслабіліся, змяні-ліся, сталі зусім іншыя людзі: Уладароў так і сыпле анекдотамі, часамі нават вельмі салёнымі і крамольнымі, за якія звьгчайна за шкірку хапаюць, Валянціна Мікалаеўна, падпіўшы, разружавелася, ззяе вачыма, какетнічае з намі, двума сокаламі. Я ж таксама, калі добры настрой, калі захачу, умею якой-небудзь цыпе фіміям паддаць. Паставіў пласцінку — патанцавалі, пагарэзавалі, як звычайныя маладыя людзі.
— Ой, Афанаснй Лукнч! — аж млее яна. — Какая вы прелесть!
Праўда, я лішняга сабе не дазваляў. Спрабаваў толькі спаіць Уладарова, каб ён першы мёртвы забурыўся ў пасцель, але нават і мне, загартаванаму байцу, было не па сіле ўзяць верх.
— Наноч не паедзем праз лес, не панясёмся пад бандыцкія кулі, — кажа потым Уладароў. — У цябе, Лукіч, пераначуем.
Я сумеўся трохі на гэты конт, а Валянціна Мікалаеўна — хоць бы што. Калі патушылі святло, легла з Ула-даровым на адзін ложак. Спачатку мы перамаўляліся, а потым, калі мае госці пачалі паміж сабой шаптацца, вуркатаць, як галубы, хіхікаць, я зразумеў: не замінай. Я наўмысна захроп — прыкінуўся, што сплю.
Што тут, брат ты мой, пачалося! Ці танец чмяля, ці танец завірухі — не ведаю. То так яны, то гэтак! Я, хоць не быў манахам, але такога бою не бачыў, не вытвараў. Хто б мог падумаць, што гэтая зашпіленая на ўсе гузікі афіцыйная сухарка здольная на незвычайныя свавольствы!
Неяк пазней, калі Уладарова панізілі, перавялі ў ін-шы раён, я пры сустрэчы напомніў яму пра тую бурную ноч і сказаў, што лічыў яго былую сакратарку не толькі сухой, бясстраснай, але і па-жаночаму наіўнай.
«О, гэтыя наіўныя!..» — толькі пахітаў ён мне галавою ў адказ.
5. ЖОНЧЫН ПРЫЕЗД
Нядоўга я халасцякаваў пасля ад'езду з Янкавін майго земляка, Сяргеева. Падаюць на пачатку лета тэлеграму: «Еду, дарагі Апанаска. Сустракай, Маруся».
Запрог жарэбчыка ў брычку і — гайда ў Стоўбцы, на станцыю. Стаю, чакаю маскоўскага цягніка. Вось прыходзіць. Людзі з яго высыпаюць. Выгледжваю: дзе ж мае? Здаецца, няма. Няўжо вунь тая невысокая бабулька з худым і цыбатым хлапчуком? Яны! Мая Маруся — прыгорбленая, у гумовіках на босую нагу, у куфайцы — і сын, падобны на мяне, як дзве кроплі вады! Забілася-за-ныла маё сэрца: божа мой, гэтае непрывабнае, хілае стварэнне — мая жонка? Ды яе ж год трэба адкормліваць! I ўсё роўна…
Стаю, маўчу. Маруся з сынам толькі абвялі мяне по-зіркам — мае бліскучыя хромавыя боты, спраўныя афіцэрскія галіфэ і мундзір, мой поўны твар — і выгляда-юць па баках. Хочаш ці не хочаш, а трэба аклікаць.
Як падаў голас, дык Маруся аж выпусціла з рук хату-лёк і ўспляснула далоньмі:
— Апанас? Ты?
— А што — непадобны? Змяніўся?
— Начальнік!
Падышоў, прытуліў. Прыпала да плечука, плача.
— Мы лічылі: ты загінуў. Каб не Сяргееў, дык нічога і не ведалі б пра цябе…
— Збіралася ўжо выйсці за другога?
— Што ты… — залілася слязьмі. — Апа-другое, у нас усіх мужчын можна на пальцах пералічыць…
Сын глядзіць на мяне як на чужога. Калі ехалі ўжо ў Янкавіны, даў ім хлеба, сала. Ядуць, аж калоцяцца.
— Які смачны хлябец, якое смачнае сальца! — плачучы, цешыцца Маруся. — Усё аж растае ў роце.
— Ешце, — адказваю. — Што-што, а хлеб ды сала будуць вам заўсёды…