— Бач, як распірае цябе ад радасці! Глядзі, не наспявай сабе на бяду, — заўважыў Стась.
Мітрафан набраў на рыдлёўку пяску і, прамовіўшы "Ціпун табе на язык!", кінуў на Стася. Пясок трапіў Стасю на галаву, пасыпаўся за вушы.
Вочы ў Стася сталі шкляныя. Ён сцяў кулакі і падскочыў да Мітрафана.
— Стасік, я не хацеў! — разгубіўся Мітрафан.
Стась моўчкі стукнуў Мітрафана кулаком у твар. Мітрафан адкінуў убок рыдлёўку і локцем даў Стасю па губе. З разбітай Стасевай губы на падбародак папаўзла кроў, падобная на сок спелай каліны.
Яша ўсхапіўся на ногі і замахаў рукамі:
— Рыгор! Рыгор! Яны б'юцца!
З-за палаткі выбег Рыгор і стаў між Мітрафанам і Стасем.
— Эх вы! На стадыёне найлепшыя сябры, а прыехалі на возера — і пабіліся.
— Хлопцы, у яме лімонка! — неспадзявана гукнуў Яша. Сапраўды, у яміне, якую нядаўна так старанна капаў Мітрафан, ляжала рабрыстая заіржавелая граната, прысыпаная пяском.
Рыгор, Яша, Стась і Мітрафан пасталі каля яміны і, не адрываючы вачэй, глядзелі на лімонку.
— Відаць, з самай вайны ў зямлі праляжала, а Мітрафан яе выкапаў,— парушыў маўчанне Яша.
— Яна нямецкая, — сказаў Стась.
— Не, наша, — не пагадзіўся з ім Рыгор.
— Можа, засыплем яе? — няўпэўнена прагаварыў Мітрафан.
Рыгор зірнуў на сяброў.
— Хлопцы, адыдзіцеся: я яе вазьму.
Яша, павярнуўшыся, падбег да бярозы, лёг за яе і замахаў рукамі, падклікаючы Мітрафана і Стася:
— Сюды! Сюды!
Яны нават не зварухнуліся. Рыгор зноў зірнуў на іх і, нагнуўшыся, трыма пальцамі ўзяў лімонку. Яны ў яго задрыжалі, а загарэлы твар пабялеў.
Стась далоняю выцер з падбародка кроў, як на нейкае дзіва, паглядзеў на яе і прашаптаў:
— Лімонка так доўга ў зямлі праляжала, а не ўзарвалася!
Рыгор перакінуў лімонку з рукі на руку, як звычайна перакідаюць гарачую, спечаную на цяпельцы бульбу, і хрыплым басам сказаў:
— Не ўзарвецца, бо наша.
— Рыгор, не жартуй, — папярэдзіў Мітрафан. Да сяброў падышоў Яша і прапанаваў:
— Сапёраў выклічам. Няхай яны і ўзарвуць.
Рыгор ухмыльнуўся і паклаў гранату на пяньку каля палаткі.
— Заўтра раненька ўстанем і рыбы наглушым.
4
Гэтай ноччу хлопцы доўга не маглі заснуць. Яны ляжалі ў палатцы і размаўлялі.
— Рыгор, як думаеш: вялікая рыба ёсць у возеры? — пацікавіўся Мітрафан.
— Канешне, ёсць. І карпы, і шчупакі,— упэўнена сказаў Рыгор.
— Вось каб злавіць шчупачка кілаграмаў на пяць! Здзівілася б мама, калі б убачыла, — выказаў жаданне Мітрафан.
— Хлопцы, калі б мы гэтую гранату з зямлі не дасталі, то, магчыма, нехта іншы яе дастаў бы і ў паветра ўзляцеў бы, — уступіў у гаворку Яша.
— Ад гранаты ў паветра не ўзляціш. Гэта табе не снарад, — не пагадзіўся Стась.
— Узляціш як міленькі,— на сваім стаяў Яша.
— Годзе спрачацца. Давайце спаць, пакуль не пабіліся, — перапыніў спрэчку Рыгор.
5
Рыгор, Стась і Яша прачнуліся, калі сонца ўжо ўзышло над лесам, які аж звінеў ад птушыных галасоў. Мітрафана ў палатцы не было. Стась кулакамі працёр вочы і пазяхнуў.
— Наш Мітрафан, мабыць, шчупачка пабег лавіць!
— Можа, ён каля палаткі сядзіць, на сонейку грэецца? Глянь, — папрасіў яго Рыгор.
— Усё я ды я, — пачаў Стась, але ўсё-такі выпаўз з палаткі і праз імгненне ўсклікнуў: — Хлопцы, граната прапала!
І праўда, лімонкі на пяньку не было.
— Лімонку, відаць, Мітрафан забраў,— выказаў здагадку Стась.
— Вунь ён! — усклікнуў Яша.
Мітрафан у шортах стаяў на беразе і глядзеў на возера. Заўважыўшы сяброў, ён узняў галаву і крыкнуў:
— Хлопцы! Прыгажосць якая! Сонца золатам разліваецца!
"Зо-ла-там! Зо-ла-там!" — панеслася па лесе рэха, а Мітрафан, як і ўчора, прыгожым голасам зацягнуў:
— Мітрафан, ты лімонку не браў? — гукнуў Рыгор.
— Не браў! — крыкнуў Мітрафан і ляпнуў рукамі па кішэнях…
Пачуўся выбух. Рыгор, Стась і Яша застылі як скамянелыя. Наўкола стала ціха-ціха. Толькі ў лесе ўсё яшчэ грымела рэха ды на беразе, там, дзе нядаўна стаяў Мітрафан, слаўся ці то дым, ці то ўзняты выбухам пыл.
— У яго граната ў кішэні ляжала. Ён узарваўся, — выціснуў з сябе Рыгор і прыпусціў па беразе. За ім пабеглі Стась і Яша.
6
Выбух не зачапіў толькі Мітрафанаў твар — на ім не было ні драпінкі, толькі чарнеў сіняк, які застаўся пасля ўчарашняй бойкі са Стасем.
Рыгор прамовіў:
— Калі б Мітрафан ведаў, што ў ягонай кішэні лімонка, ён бы не ляпнуў па ёй рукою. Значыць, хтосьці з нас непрыкметна паклаў яму гранату: Хто так з ім пажартаваў? Я пытаюся: хто?
Твар у Стася перасмыкнуўся, стаў калючы і злосны:
— Не я!
Рыгор моўчкі зірнуў на Яшу. Яша часта-часта заморгаў вачыма:
— Я ноччу спаў. Я не ўставаў, не выходзіў з палаткі. Можа, Стась паклаў? Учора ён пабіўся з Мітрафанам. Стась абедзвюма рукамі схапіў Яшу за грудзі.
— Ты што вярзеш?
— Перастаньце! Нябожчык перад вамі! — націснуўшы на слова "нябожчык", сказаў Рыгор.
Стась адпусціў Яшу і ўголас заплакаў. Плечы яго калаціліся, а па шчаках цяклі слезы.
— Рыгор, — нясмела пачаў Яша, — ты таксама з намі ў палатцы спаў.
Не адказаўшы, Рыгор зняў з сябе майку з надпісам "Дынама" і паклаў яе на твар Мітрафана.
Выцершы слёзы, Стась таксама зняў з сябе майку з надпісам "Дынама" і паклаў яе на грудзі Мітрафану.
— Даруй нам, Мітрафан, — сказаў Яша і, зняўшы з сябе майку з надпісам Дынама", паклаў яе на ногі Мітрафана.
Рыгор паглядзеў на Мітрафана, накрытага белымі майкамі, паківаў галавою і звярнуўся да Стася і Яшы:
— Трэба паведаміць ягоным бацькам і ў міліцыю. Каб не цягалі нас, скажам у міліцыі, што Мітрафан сам знайшоў гранату і ўзарваўся. Потым разбярэмся, хто з нас вінаваты.
— Няхай будзе так, — кіўнуў галавою Стась.
— Хто паведаміць бацькам? — выдыхнуў Рыгор. Стась і Яша прамаўчалі. Яны стараліся не глядзець Рыгору ў вочы.
Рыгор нагнуўся і вырваў тры травінкі: дзве меншыя і адну большую. Заціснуўшы ў кулаку, ён працягнуў іх Стасю і Яшу.
— Хто выцягне меншую, той пойдзе да Мітрафанавых бацькоў. Згода?
— Згода, — адказаў Стась і выцягнуў з Рыгоравага кулака травінку.
— Меншая, — адзначыў Рыгор. Стась апусціў галаву.
— Прыйдзецца ісці.
Рыгор пераступіў з нагі на нагу.
— Яша, твая чарга. Цягні.
— А! — як спрасонку, усклікнуў Яша і выцягнуў меншую травінку.
7
У дзверы Мітрафанавай кватэры пазваніў Стась. Ім адчыніла сухенькая бабулька ў сіняй спадніцы і кофце з вялікімі чырвонымі кветкамі.
— Добры дзень, — прывітаўся Стась і тут жа схамянуўся: "Не так я пачаў. Нядобрую навіну мы з Яшам нясем у гэтую кватэру".
— Добры дзень, — адказала бабуля, падазрона пазіраючы на хлопцаў.
"Цяпер людзі баязлівыя, нікому не вераць," — адзначыў пра сябе Стась і локцем штурхнуў Яшу: маўляў, давай, працягвай размову, падтрымай мяне.
Яша набраў у грудзі паветра і з шумам выдыхнуў яго:
— Мы разам з Мітрафанам ходзім на футбол, за адну каманду балеем.