Сяргей Пясецкі
Запіскі афіцэра Чырвонай Арміі
(ад 17 верасня 1939 г.)
Пераклад зроблены на першым афіцыйным выданьні "Запісак афіцэра Чырвонай Арміі" у Рэспубліцы Польшчы:
Sergiusz Piasecki
Zapiski oficera Armii Czerwonej
(od 17 wrzes’nia 1939 r.)
2000, Warszawa, Wydawnictwo LTW.
ISBN 83-910483-2-2
(c) S. Piasecki Trust
Сяргей Пясецкі. Запіскі афіцэра Чырвонай Арміі (ад 17 верасня 1939 г.) / Пераклад з польскай. - Мн.: "VivaFutura". 2005. - 252 с.
Пераклад Алесь Астраўцоў
Рэдактар Алена Мікалаева
Карэктар Алена Высоцкая
Макет Віктар Корзун
Ад перакладчыка
Сяргей Пясецкі, пазашлюбны сын шляхціча Міхала Пясецкага, нарадзіўся 1 чэрвеня 1901 году ў Ляхавічах. З 18 году прымаў удзел у вайне супраць бальшавікоў, у атрадзе атамана Дзеркача (партыя “Зялёны дуб”). Быў паранены пры ўзяцьці Менску польскім войскам. З 19-га – у беларускім аддзеле Войска Польскага. Пасьля дэмабі¬лізацыі ў 1921 апынуўся на Заходняй Беларусі, дзе быў завэрбаваны польскай вайсковай разьвекай. Займаўся дыверсыйнай дзейнасьцю і дастаўкай кантрабанды праз савецкую мяжу ў раёне Ракаву. Гэты досьвед быў пакла¬дзены ім у сюжэт першага выдадзенага ім раману “Каханак Вялікай Мядзьведзіцы”.
З-за няўрымсьлівага авантурнага характару, п’янства, ужываньня наркотыкаў і пастаянны ўдзел у бойках адседзеў тры гады ў турмах па абодва бакі мяжы. За гэта быў звольнены з разьведкі. Апынуўшыся бяз грошаў, бяз працы, знаходзячыся пад узьдзеяньнем какаіну, учыніў узброенае рабаўніцтва з забойствам. За гэтае злачынства ў 1926 быў асуджаны да расстрэлу. Аднак за заслугі перад вайсковай разьведкай суд зьмяніў пакараньне сьмерцю на 15 гадоў зьняволеньня. За арганізацыю трох бунтаў зьняволеных у турмах у Лідзе, Равічу й Коранаве апынуўся ў знакамітай польскай вязьніцы з найбольш жорсткім рэжымам утрыманьня «Сьвяты Крыж», у якой 20% зьняволеных не дажывалі да заканчэньня тэрміну. Седзячы за кратамі, пачаў вывучаць польскую мову й пісаць аповесьці й раманы.
Пасьля публікацыі раману “Каханак Вялікай Мядзьведзіцы”, які стаў надзвычай папулярным, у прэсе была распачата кампанія па датэрміновым вызваленьні пісьменьніка. У 1937 годзе хворы на сухоты Пясецкі апынуўся на волі. У 1938 ягоная кандыдатура ўсур’ёз разглядалася на прадмет атрыманьня Нобэлеўскай прэміі. У верасьні 1939 добраахвотна пайшоў у войска, быў намесьнікам камандзіра роты ў памежных войсках.
Падчас вайны Пясецкі ўдзельнічае у фармаваньнях Арміі Краёвай на Віленшчыне, зноў супрацоўнічае з вайсковай разьведкай.
Аднойчы проста сярод дня зарганізаваў у Вільні дзёрзкія ўцёкі з вязьніцы гестапа Язэпа Мацкевіча, які стаў пасьля вайны найбольш знакамітым пісьменьнікам польскае эміграцыі. Пасьля вайны эміграваў спачатку ў Італію (1946), а затым у Англію, дзе памёр у 1964 годзе. Аўтар больш дзясятка папулярных раманаў, перакладзеных на дзясяткі моваў сьвету.
“Запіскі афіцэра Чырвонай Арміі” – магчыма, найбольш вядомы раман Сяргея Пясецкага. Яго найчасьцей з усяе творчае спадчыны пісьменьніка выдавалі незалежныя выдавецтвы сьвету. Афіцыйна быў забаронены ў Польшчы практычна да пачатку XXI стагодзьдзя. Ідэя напісаньня раману нарадзілася ў 1940, пасьля некалькіх сустрэчаў пісьменьніка з малодшымі савецкімі афіцэрамі– людзьмі са змэханізаванымі мазгамі, празамбаванымі сталінскай прапагандай, няздатнымі думаць самастойна, людзьмі бязьмежна прымітыўнымі, з выключна плябейскім стаўленьнем да жыцьця і людзей, аднак упэненымі ва ўласнае выключнасьці й правамернасьці сваёй місыі “ашчасьлівіць” усе народы сьвету. Але напісаць раман Пясецкі здолеў толькі ў 1948 годзе, ужо ў Англіі. У “Запісках…” аўтар спрабуе пераўвасобіцца ў савецкага афіцэра, разважаць ягонымі катэгорыямі, ягонай прымітыўнай мовай. “Запіскі…” з’яўляюцца адным з найбольш пасьлядоўных, зьнішчальных, бескампрамісных, але ў той жа час таленавітых і па-сапраўднаму сьмешных (гумар, што праўда, – “чорны”) прыкладаў сатырычнага адлюстраваньня антычалавечае сутнасьці таталітарнае савецкае сыстэмы.
“Запіскі афіцэра Чырвонай Арміі” – гэта, па вялікім рахунку, зборнік показак пра чырвонармейцаў, якія расказвалі па ўсёй Эўропе падчас другой сусьветнай вайны. Паколькі яны напісаныя ад імя такога чырвонаармейца, дык Сяргей Пясецкі прыклаў максімум намаганьняў, каб мова раману была як мага больш грубай і прымітыўнай. Паколькі менавіта з мэтай агрубленьня й прымітывізацыі беларускай мовы была праведзена так званая “рэформа” 34-га году, я цьвёрда перакананы, што дадзены твор можа быць перакладзены на беларускую мову толькі ў варыянце “наркамаўскага” правапісу.
З той жа мэтай падчас перакладу я карыстаўся выключна слоўнікам Крапівы, а таму ў тэксьце выкарыстоў¬ваюцца не “валіза”, але “чамадан” і г.д. (фатэль-крэсла, крэсла-стул, зэдлік-табурэт, ровар-веласіпед...)
Раман у арыгінале мае вельмі дзіўную аўтарскую пунктуацыю і нават незразумелую зьмену імя аднаго персанажу — спачатку жанчына напісаная як Марыя Аляксандраўна, пасьля — Марыя Іванаўна.
22 верасня - 19 снежня 1939
Таварышу І.В. Сталіну.
22 верасня 1939 года.
Вільнюс.
Ноч была чорнай, як сумленне фашыста, як намеры польскага пана, як палітыка англійскага міністра. Але няма на свеце сілы, якая стрымала б салдатаў непераможнай Чырвонай Арміі, што радасна і з гонарам ідуць вызваляць з буржуазнага ярма сваіх братоў – сялянаў і рабочых усяго свету.
Вораг быў заспеты цалкам знянацку. Я ішоў першым з пісталетам напагатове. За мною байцы. На мяжы мы не спаткалі нікога. Падышлі да польскай заставы. Акружылі яе ўзорна і ўваходзім у сярэдзіну. Дарогу нам заступіў нейкі азвярэлы фашысцкі салдат. Наставіў я яму пісталет у грудзі, а байцы штыхі.
– Рукі ўгору, паслугач!
Абяззброілі яго і шыбуем усярэдзіну. Амаль усе там спалі. Ніхто не ўчыніў адпору. Забралі мы зброю з пірамідаў і адрубілі тэлефон. Спытаўся я ў аднаго з салдатаў:
– Дзе ваш камандзір?
– Гэты, – указаў той пальцам.
Гляджу – зусім худы пан. Можа, нават з рабочых выкараскаўся, прадаючы сваіх братоў. Такія найгоршыя. Пытаюся я ў яго:
– Ты тут камандзір?
– Я, – адказвае ён. – У чым справа?
Злосць мяне разабрала, але не меў я часу як след з ім расправіцца. Растлумачыў толькі:
– Скончылася тваё панаванне і канец вашай панскай Польшчы! Досыць папілі чалавечай крыві! Настаў час і сваёй захлынуцца!
Належала б па справядлівасці і яго, і тых усіх адурманеных капіталістычных паслугачоў расстраляць, хаця і шкада куляў на гэтых буржуйскіх сцерваў. Але мы мелі дакладны загад: “Палонных адсылаць у тыл”. Таму пакінулі ахову і пайшлі далей. Там з імі нашы арлы з НКВД расправяцца. А нам часу шкада. Мы павінны выканаць важнае баявое заданне.
Далей пайшлі прама дарогай. У кірунку на Маладзечна. Ціха… Нідзе ані святла, ані чалавека. Гэта мяне нават здзівіла. Столькі чытаў аб хітрасці польскіх паноў. А тым часам мы ж іх і перахітрылі. Як снег на галаву ім упалі.
Эх, каб толькі мая Дуня пабачыла, як з гонарам і смела крочыў я на чале ўсёй Чырвонай Арміі як абаронца пралетарыяту і ягоны збаўца! Але яна, пэўна, спала і не снілася ёй нават, што я, Мішка Зубаў, стаў той ноччу героем Савецкага Саюзу. Не ведала таго, што каб яна магла спакойна, радасна і ў дабрабыце жыць і працаваць, я ішоў у крывавую пашчу буржуазнага звера. Але я гэтым толькі ганаруся. Разумею, што прынёс у Польшчу, для маіх зняволеных панамі братоў і сёстраў, святло нязнанай імі вольнасці і нашу вялікую, адзіную ў свеце, праўдзівую, савецкую культуру. Уласна пра тое і клопат: пра культуру, вашу маць! Няхай пераканаюцца, што без паноў і капіталістаў стануць вольнымі, шчаслівымі людзьмі і будаўнікамі супольнай сацыялістычнай айчыны пралетарыяту. Няхай удыхнуць вольнасці! Няхай убачаць нашыя дасягненні! Няхай зразумеюць, што толькі Расія, вялікая МАЦЬ зняволеных народаў, можа пазбавіць чалавецтва голаду, няволі і эксплуатацыі! Вось.