У кастрычніку 1939 года.
Вільнюс.
Сёння хлопцы ўгаварылі мяне пайсці да фатографа. Знайшлі тут такога, які добра размаўляе па-расейску і выдатна фатаграфуе ў выглядзе героя. А трэба ж мець памятку пра баявыя дні. І Дуняшы можна даслаць таксама. Няхай убачыць, як выглядае доблесны савецкі афіцэр. Ну і брату таксама дашлю, каб ведаў, якой высокай фігурай я зараз з’яўляюся.
Ну пайшлі. Капітан Ягораў павёў. Кожны з нас на ўсю вуліцу парфумамі раскошна тхне. Усе прахожыя азіраюцца і дзівяцца з нас. Я сам сёння зранку выліў сабе на галаву чвэрць пляшкі найлепшых у свеце парфумаў савецкай вытворчасці. “Подых Сталіна” называюцца і пахнуць найменей на пяць метраў. Чую я, лейтэнант Дубін крычыць:
– Хлопцы, зірніце! Аказваецца, яны адпачываць могуць!
Спыніліся мы і глядзім. Арцель рабочых вуліцу рамантуе. Заліваюць яе асфальтам. Бачна адразу, што пралетары. Адны ў камбінезонах, другія ў працоўных камізэльках. Але ж на самой справе працавалі марудна. Адзін сядзеў на тачцы. Другі паліў. Трэці цыгарку скручваў. А некаторыя працуюць сабе няспешна. І відавочна ніхто іх не падганяе, ані ботам, ані кіём не б’е, як то нам вядома, звычайна робіцца ва ўсіх капіталістычных дзяржавах. Ведаем жа дакладна, як буржуі катуюць сваіх рабочых, каб болей за норму працы з іх выціснуць.
Бясспрэчна, гэта была вялікая загадка. Але капітан Ягораў адразу нам гэту справу растлумачыў:
– Гэта, разумееце, яны ўжо вольныя рабочыя. Савецкая ўлада іх вызваліла і дазволіла нарэшце працаваць павольна, каб набраліся моцы для будучай стаханаўскай працы на карысць Савецкага Саюзу.
Зразумелі мы ўсё і пайшлі далей. Мудры чалавек заўсёды ў стане мудра ўсё растлумачыць.
Вось прыходзім да фатографа. Нас было пяцёра. Фатограф паказаў нам розныя здымкі, каб мы выбралі сабе позы. Потым лейтэнант Дубін першым усеўся ў крэсла. Далі мы яму ўсе нашыя медалі. Разам іх атрымалася дванаццаць штук. Ну і гадзіннікі для дэманстраваньня іх на здымку пазычылі. Аказалася, што дзякуючы савецкай уладзе ўжо ўсе гадзіннікі прыдбалі. А капітан Ягораў нават два сабе здабыў.
Цудоўна!
Праз два дні я здымкі забраў. Цяжка было паверыць уласным вачам. Медалёў поўныя грудзі. З левай кішэні гімнасцёркі скураны пасок ад гадзінніка выразна бачны. З кішэнькі ў нагавіцах таксама ланцужок чароўна вісіць. А на руках па два гадзіннікі… Загадаў я фатографу яшчэ тузін тых партрэтаў для мяне выканаць. Гэта будзе істотная памятка і вялікай вагі гістарычны дакумент.
Але перад тым я меў шалёны клопат з тамтэйшай праклятай буржуазнай ваннай. Вырашыў я сабе так: “Перад выправай да фатографа трэба выкупацца, каб лепей атрымацца на здымку, бо з-за браку часу і жадання я з два месяцы ў лазні не быў. Акурат вучыцелька Марыя Аляксандраўна паведаміла мне зранку, што ёсць гарачая вада, а значыцца, можна скарыстаць такую магчымасць. Нешта зачаста яна мне пра гэта купанне нагадвае! Амаль кожны тыдзень. А можа, заўважыла, што троху “жывога срэбра” маю? Але ж рэч вядомая: вошабоек няма, значыцца, і вошы павінны быць. Хаця, калі праўду сказаць, дык супраць гэтага і вошабойкі не дапамагаюць. Яна, вош, свой розум і спрыт таксама мае. Ведае, як сябе захаваць. Але гэта дробязь малазначная.
Ну, прыходжу я ў тую іхнюю ванную. Распрануўся і кацёл памацаў: гарачы, як чорт! Адкруціў, значыцца, кран. А адтуль кіпень як ліне! Мне і ў галаву не прыйдзе ў такое лезці. Скуры б на мне не засталося. Закруціў я кран. Спусціў з ванны той халерны кіпень. Потым другі кран заўважыў. Адкруціў яго, а адтуль зусім халодная вада валіць. Чалавеку таксама не ўлезці, бо захварэеш. Закруціў я кран, у ванну напляваў, валасы зімняй вадой намачыў, каб ведалі, заразы, што купаўся. А тая буржуйская змяя, Марыя Аляксандраўна, як перад іхнім пакоем па калідоры праходзіў, запыталася:
– Прыемнае купанне было?
– Дужа, – адказаў я. – Каб болей вольнага часу меў, дык нават бы штомесяц карыстаўся. Мы ў Савецкім Саюзе таксама надзвычайна гігіену абажаем.
А ўсё ж такі цікава: як тыя бабкі такую гарачую ваду вытрымліваюць, бо ў халоднай хіба ж не купаюцца? Дапускаю, што яны з дзяцінства прызвычаены ў кіпені плюхацца. Знайшлі прыемнасць!
Вярнуўся я ў пакой злы як чорт і думаю сабе так: трэба Дуняшцы пісьмо напісаць, каб сапраўды раптам бульбы і цыбулі мне не даслала. Смеху б з мяне хлапцы нарабілі. Таму адразу такое пісьмо ёй даслаў:
“Кастрычнік 1939 года
Вільнюс.
Мілая Дуняшка!
Дужа хутка я адтрымаў тваё пісьмо і вельмі ўдзячны за паклоны ўсёй тваёй сям’і. А што тычыцца пасылкі для мяне, дык вельмі дзякую, але прашу ніякай ежы мне не дасылаць, бо маю я тут усё, што толькі запрагну. Нарэшце дайшлі тыя эшалоны, адзін з якіх ты бачыла на станцыі з плакатамі: ХЛЕБ ДЛЯ ГАЛАДАЮЧАЙ ПОЛЬШЧЫ. Таму маю цяпер і хлеб, і да хлеба. Бязмежна ўдзячны савецкай уладзе і нашаму каханаму правадыру, таварышу Сталіну, за клопат аб нас, героях непераможнай Чырвонай Арміі. Буржуазія тут аж зубамі скрыгоча ад злосці, бачачы, як мы аб’ядаемся рознымі каўбасамі і іншым салам.
Дасылаю табе маю фатаграфію, каб ведала ты, як цяпер выглядае адважны герой і абаронца Савецкага Саюзу, які дзень і ноч нястомна стаіць на стражы нашай святой Расіі і ўсяго пралетарыяту. Гадзіннікі тыя, што бачыш у мяне на руках, усе сапраўдныя, і ланцужок з паском, якія вісяць з кішэняў, таксама ад гадзіннікаў. Так што, можна сказаць, шык трымаем належны.
А што тычыцца Маргалава, дык за тое, што ён казаў, быццам будзе вайна з Германіяй, яго – фашыстоўскага пса – належала не толькі ў лагер выслаць, але і скуру з яго – імперыялістычнага паслугача – здзерці. Я нядаўна чытаў кніжку пра вялікага нямецкага правадыра і найлепшага сябра нашага каханага БАЦЬКІ Сталіна, Адольфа Гітлера. Ён таксама пралетар і таксама будуе сацыялістычную айчыну для свайго народу і такую самую, як і наш ВЯЛІКІ Сталін. І ніколі не можа быць вайны паміж двума братнімі народамі. Гэта зразумела кожнаму нармальнаму чалавеку. А чуткі пра такую вайну пускаюць польскія паны і агенты англійскіх імперыялістаў. Але хутка мы з імі ўсімі, разам з таварышам ТАВАРЫША Сталіна Адольфам Гітлерам расправімся.
Дасылаю нізкія паклоны для ўсёй тваёй сям’і і для цябе, Дуняшка. З гонарам стаю пад высока ўзнёслым штандарам Леніна-СТАЛІНА і па-геройску стрымліваю вар’яцкі націск крывавых буржуазійных паслугачоў.
Твой да дошак труны,
Мішка Зубаў”.
Так, нічога сабе атрымалася ў мяне гэта пісьмо да Дуняшкі. Бачна з яго і цвёрдасць бальшавіка, і добрасумленная сацыялістычная пазіцыя, і нязломная адданасць камуністычнай партыі а таксама яе правадыру і вучыцелю ВЯЛІКАМУ таварышу Сталіну. Так што магу адсылаць яго спакойна.
Кастрычнік 1939 года.
Вільнюс.
Пішу гэтыя словы з вялікай радасцю, сацыялістычным гонарам, пачуццём добра выкананага бальшавіцкага абавязку. Ганаруся сваёй абачлівасцю, цвярозасцю думкі і адвагай. А ўсе гэтыя станоўчыя якасці з’явіліся ў мяне дзякуючы нашай вялікай рускай культуры, якая мяне – так, як гэта спяваецца ў “Інтэрнацыянале” – з нічога зрабіла ўсім і (натуральна – а нават найперш) нашаму ВЯЛІКАМУ, геніяльнаму ПРАВАДЫРУ Сталіну. Я часта думаю сабе так: “Колькі стагоддзяў чалавецтва мусіла чакаць, каб прыйшоў на свет ЁН, яго ЗБАЎЦА, таварыш Сталін! І ажно страшна падумаць, што б сталася са светам, каб ЯГО не было!”
Дык вось: стаў я героем цэлага віленскага гарнізону. Нават незнаёмыя мне афіцэры з іншых палкоў прыходзяць, каб хоць паглядзець на мяне. А маёр Пятухоў дзе толькі мяне спаткае, дык адразу сціскае руку і крычыць:
– Дзякуй, таварыш, за ўратаванне майго жыцця! Каб не ты, дык нашая святая айчына страціла б яшчэ аднаго свайго абаронцу!
Але я мушу распавесці ўсё па парадку. Камандзір палка адкамандаваў маёра Пятухова і мяне ў Старую Вілейку. Мы мусілі агледзець там кватэры для нашага палка, які, праўдападобна, у хуткім часе накіруецца туды. На вакзале, як афіцэры, мы занялі месца ў мяккім вагоне. У тым жа купэ ехаў нейкі брухаты капіталіст з жонкай і дачкой. Дочачка нават нічога сабе: такая ружовая і белая, як лялька. Панчохі на нагах у яе ляжаць як прыклееныя. Халера вед, як тыя буржуйкі так робяць, бо падвязак пад каленкамі я не заўважыў, хаця намагаўся, па меры магчымасці, зазірнуць. Сукеначка эф-эф! Уся прасвечваецца. Ну і валасы хвалямі ўчасаныя. Папросту акторка. А можа, і была акторка… Дужа я ёю зацікавіўся. Але і маёр Пятухоў, хаця стары ўжо хрэн, на яе ўвесь час зыркае і кожныя дзве хвіліны з кішэні гадзіннік выцягвае… быццам бы паглядзець: якая гадзіна. Какетнічае з ёю. Тады і я таксама рукаво дагары падцягнуў, каб “Амегу” паказаць належным чынам. І заўважыў, што паненка на мяне часцей паглядае, чым на маёра. Тады я ёй усміхацца і падміргваць пачаў, а таксама вельмі значна каленам дакранацца. Але маёр Пятухоў, бясспрэчна, гэта заўважыў, бо раптам звярнуўся да мяне службовым голасам: