— Ай, нашто пра гэта гаварыць! — запярэчыў Аўрам.— Вы яшчэ ўстанеце, пане Юстынь! Уга! Мы яшчэ і па чарцы вып’ем.
— І от не ў пару я захварэў... Не ў пару прыходзіць смерць. Каб пасля сяўбы, спакайней мне было б.
— Пакіньце вы, пане Юстынь! Нашто паміраць! Пажывём яшчэ! Слухайце, пане Юстынь! У мяне ёсць цукар! Вам трэба выпіць некалькі шклянак гарачага чаю, і вы адразу станеце на ногі.
— Цукар і ў нас ёсць,— сказала старая Аксеня.
— Што ваш цукар! — ледзь не крыкнуў Аўрам.— Мой цукар не такі. Мой цукар лепшы! Мой цукар — лякарства! От які мой цукар! — ён падхапіўся з месца і памчаўся ў гумно па свой «лепшы» цукар.
Позна ўвечары даведацца старога Юстыня зайшоў яго пляменнік Ян Сташэвіч, Тамашоў бацька. Прыходзіў ён і раней, але найбольш днём. Гэта быў чалавек гадоў пад сорак пяць, ніжэй сярэдняга росту, шырокі ў плячах, дужы і суровы. Гаварыў ён мала і не любіў тых, хто многа гаворыць. Доўга сядзелі каля хворага, якому сёння было горш. Зрэдку перакідваліся словамі. Ян пайшоў дадому ў поўнач. Андрэй правёў яго да варот. Тут Ян спыніўся.
— Андрэй, твой бацька не жылец.
— Сам ведаю, Ян...
— Не спі сёння. Я прыдрамну крыху і прыйду зноў.
У Андрэя пацямнела ў вачах.
— Дык што... хіба ён сёння?
— Не сёння, дык заўтра. Аляксандры паведаміў?
— Не.
— Заўтра тэлеграму адбі. Прыедзе ці не, а паведаміць ты павінен.
— Добра.
Аляксандра была Андрэева сястра, больш чым удвая старэйшая за яго. Яна выйшла замуж, калі Андрэя яшчэ на свеце не было. Замуж яе быў далёкі — аж за Глускам, на Бабруйшчыне, вёрст за дзевяноста ад Малінаўкі.
Марудна цягнулася гэтая памятная Андрэю ноч. Бацька не то спаў, не то быў без памяці, але ляжаў неспакойна. Андрэй адзін сядзеў пры ім.
Пасядзеўшы з гадзіну, Андрэй выйшаў на двор. Цёмная жнівеньская ноч стаяла над засценкам. Толькі Млечны Шлях, як срэбная рака, цёк на цёмным небе, усыпаным зоркамі. На дварэ было цёмна, душна і ціха да звону ў вушах. Раптам Андрэй уздрыгнуў. Здалося, што яго клічуць. Проста за спіной ён пачуў вокліч:
— Андрэй!
Упершыню за ўсё сваё жыццё ён адчуў страх. Здавалася, нехта дужымі рукамі схапіў яго і сціснуў так, што стала цяжка дыхаць. Ён павярнуўся і пайшоў у хату.
Бацька сядзеў на ложку, як зусім здаровы чалавек, які толькі што прачнуўся і збіраўся ўставаць.
— Дзе ты быў? — запытаўся ён цвёрдым, зусім не хворым голасам.
— Ненадоўга на двор выйшаў, тата.
— Сядзь, сынок.
— А вы ляжце, тата.
— Не, я пасяджу.
Андрэй, напэўна, спалохаўся б, убачыўшы бацьку ў такім незвычайным стане, бо ў апошнія дні яго падымалі, каб напаіць гарачым чаем, але пасля Янавых слоў ён нават не здзівіўся, што бацька сядзіць, як здаровы.
— Слухай мяне, бо я апошні раз гавару з табою...
— Тата...
— Пачакай. Перш за ўсё гаспадарку глядзі. Пільнуйся, каб у цябе ўсё ў пару было заворана, заскароджана, засеяна, у пару зжата і ў гумно звезена. Змалаці ўсё ў пару, каб мышы не елі. Не бойся работы, бо яна сілы не адбірае, а дадае. Тады ўсё благое забудзеш. Шмат пра цябе гаварылі, і нялёгка мне гэта слухаць было. Але я ведаў, што ты не са злосці гэта робіш, што ты не злодзей і не хлус. Маўчаў, бо ведаў, што прыйдзе час — перакіпіш і супакоішся. Калі чаго не будзеш ведаць, пытайся ў Яна і парады яго слухай. Ён справядлівы чалавек, і кроў у нас адна, ён цябе не падвядзе. Я ўжо яму казаў. Не звязвайся з Халустам, мінай Нарбутовіча і Мартыневіча, гэта круцялі і шэльмы. Барані божа, каб ты аддаў Алену ў Халуставу хату. На катаргу ты аддасі яе туды... Будзь ёй бацькам за мяне і памятай, што бацька, калі ён чалавек, дзіця сваё на здзекі не аддасць. Жаніцца будзеш, то шукай не пасагу, а жонкі. Я ведаю, што ты пра Асіеўшчанку думаеш. Не ведаю, можа з яе будзе і добрая жонка. А Асіеўскі хоць і будзе тваім цесцем, але бацькам не будзе. Бацькі ён табе не заменіць.
Стары змоўк, падумаў і гэтак жа цвёрда загаварыў далей.
— Чорную кабылу пасля сяўбы адразу прадай, бо старая. Сена з Волі вазіць купі канька. Скажы Аўраму Выпустку, ён табе знойдзе. Гэты Аўрам добры чалавек, я яшчэ з бацькам яго інтэрас меў, і ніколі ён мяне не ашукваў. У даўгі не лезь, бо не вылезеш. Я паміраю і нікому ні капейкі не вінаваты... Добра было б, каб Аляксандра прыехала, але дзе ёй — блізкі свет ехаць, ды такой парой. Ты скажы ёй, няхай паможа Алену замуж аддаць. Такі ж сястра, хоць ужо і адрэзаны кавалак... У каморы, за матчыным куфрам, невялікі куфэрак ляжыць. Я яго анучамі прыкідаў ды старым рыззём. Дастанеш пасля маёй смерці. Там грошы. Трыста рублёў асобна ляжаць. Гэта Аленін пасаг. Па грыўні збіраў. Не бяры з іх ні рубля, бо лёгка ўзяць, а далажыць нялёгка. Астатнія — твае. Не траць іх на абышто, толькі на гаспадарку. От і коніка купіш, бо чорная скора ногі выпрастае. І яшчэ там дзесятка залатая ёсць, то яе да вяселля свайго не траць. Жаніцца будзеш — жонцы сваёй падаруй, як ад мяне. Тады і бацьку ўспомніш, і словы мае, тады і я нібы на тваім вяселлі буду... Хацеў я да таго часу дажыць, ды не ўдалося...