З'ехаў з дарогі, спыніўся. Потым, пастаяўшы якую хвіліну, вылез з кабіны, пачаў, хоць і не было ў тым патрэбы, корпацца ў маторы.
Але дзяўчыны не было — не ішла яна...
«Можа, захварэла? Ці нешта іншае здарылася?.. Там, на вучобе, у горадзе ці ў вёсцы, дома?..»
Калі сеў зноў у кабіну і рушыў далей — адчуў: у душы няма, як заўсёды была, музыкі, а ёсць трывога, неспакой...
«Дзе ж падзелася дзяўчына, што з ёй?»
Тыдзень доўжыўся, як год. Думаў — не вытрывае. Нядзелі чакаў, як немаведама чаго. I калі зноў убачыў на абочыне «Дзьмухаўца» — аж расцвіў. Нават спытаўся быў:
— Што ж вас у мінулую нядзелю не было?
— А я дадому не прыязджала. Ангіна ў мяне была,— сказала вельмі прыемным галаском дзяўчына. I ўсміхнулася. Добра так, неяк даверліва, быццам па-змоўніцку.
— Вы што, вучыцеся?
— Ага,— і, падумаўшы, дадала: — У медвучылішчы. З гэтага дня ўжо не абыходзілася без таго, каб ён, Іван, падбіраючы на дарозе дзяўчыну, не пагаварыў з ёю. Усяго некалькі слоў, кінутых быццам між іншым, а як сагравалі яны яго, колькі нараджалі думак, надзей. Седзячы ў кабіне за рулём ці лежачы ўвечары ў ложку, перабіраў ён потым словы, успамінаў, як яна, быццам выпадковая пасажырка, паглядзела на яго, усміхнулася...
Дзіва дзіўнае, дый годзе, было з гэтай дзяўчынай. З галавы яна не выходзіла ў Івана, па начах снілася. Ды як, як! То сядзелі з ёй на лавачцы, то хадзілі, узяўшыся за рукі, быццам дзеці, па лузе, на якім надта ж густа цвілі кветкі — люцікі, смолкі, зязюлькі, рамонкі,— абдымаліся, цалаваліся...
«Трэба будзе даведацца хоць, як зваць яе,— наказваў сам сабе наперад Іван.— Ды і наогул...»
Што наогул — ён і сам не ведаў...
Неяк, ужо зімою — мароз аж дыханне схлупліваў, і мяло, выла — завея ўсчалася, ён, Іван, хоць і гнаў аўтобус на ўсю хуткасць, а спазніўся хвілін на дваццаць у Дубровіцу. I, убачыўшы «Дзьмухаўца», аж рахваляваўся — здалося яму, што зусім замерзла, чакаючы яго на абочыне, дзяўчына.
— Вы б мне паказалі, дзе жывяце,— сказаў ён дзяўчыне.— Я заехаў бы па вас.
— А хіба так можна? — спытала дзяўчына.
— Можна не можна, а я заязджаць буду. Бо так, чакаючы, і прастудзіцца нядоўга.
Дзяўчына паказала — хата, дзе яна жыла, была пятая ад дарогі, па левы бок вуліцы — каля яе стаялі дзве высозныя старыя ліпы.
— А каго мне пытаць на выпадак чаго? — спытаў ён, Іван.
— Мікалая Раманенку,— адказала дзяўчына.— Гэта мой бацька.
— А вас як жа зваць? — асмеліўся падняць вочы, паглядзець на дзяўчыну ён, Іван.
— Ліда...
I ўспыхнула, залілася ўся чырванню.
З гэтага дня заўсёды ў нядзелю ён, Іван, збочваў з шашы на звычайную вясковую вуліцу, пад'язджаў да пятай хаты, што стаяла за дзвюма высознымі, старымі ліпамі, забіраў Ліду — балазе яна падрыхтаваная была ў дарогу, выбягала адразу ж, як толькі бачыла аўтобус.
Мінулі халады, зіма, вясна прыйшла, а потым і лета, а ён, Іван, усё адно кожную нядзелю пад'язджаў да хаты Мікалая Раманенкі. I нават калі Лідзе не трэба было нікуды ехаць — на канікулах была яна, усё адно пад'язджаў Іван, спыняўся, чакаў, калі выйдзе з хаты дзяўчына, скажа яму хоць колькі слоў...
Закончыла Ліда вучобу, дык ён, Іван, заслаў да яе сватоў. I хоць была Ліда намнога маладзейшая за яго, аднак не дала сватам ад варот паварот, згадзілася выйсці замуж...
I ў вайну, і пасля вайны ды і потым ён, Іван, неаднойчы думаў, а то і пытаў сам у сябе, чаму ён не загінуў, астаўся жыць — прычын на тое было больш чым дастаткова. Што яго ратавала? Выпадак? А мо іншае што? А калі не загінуў, астаўся жыць, дык дзеля чаго, што ён павінен зрабіць, каб апраўдаць дарованае яму жыццё?
Не пакідала гэтая думка яго і ў бальніцы, у рэдкія хвіліны, калі канчалася трызненне, зноў і зноў прыходзіла ў галаву. Цяпер быццам ужо і адказ быў. Хоць... Можа, і не адказ, а здагадка — каб вывезці з небяспечнай зоны тых, хто трапіў у бяду.
«Але ж гэта і іншыя маглі зрабіць, не толькі я?»
«А можа, і не маглі... Ды і Ліду ж я сустрэў, замуж узяў, жыў з ёю столькі гадоў... Дзяцей — Максіма і Лену — нарадзілі, выгадавалі, на ногі паставілі... I аўтобус вадзіў, людзей, каму куды трэба, перавозіў... I ці мала што яшчэ рабіў — і ў арміі служыў, і гарод капаў, сеяў і сад даглядаў, і ўсё-ўсё рабіў...»
«Але ж з усяго нешта галоўнае павінна быць, тое, што ніхто зрабіць не мог, толькі я, адзін я...»
Перабіраў у галаве Іван усё, што зрабіў за жыццё, сілячыся даўмецца, зразумець ці хоць бы здагадацца, дзе ж яно, тое галоўнае, што толькі ён, адзін ён мог і павінен быў зрабіць, і больш ніхто, ніхто на свеце.
I не бачыў яго, не знаходзіў.
«А можа, усё, усё, што я рабіў, чым жыў, і было галоўнае?»
Тады і згадалася, успомнілася яму — як ехаў на падводзе і бачыў удалечы млын і сейбіта, што сеяў, рассяваў на полі насенне...