Цётка Палута казала яшчэ штосьці ў абарону шкодніка, ды слухаць яе не было часу.
“Якія ўсё ж такі нядбалыя людзі, - пранеслася ў галаве ў Жэрара, калі ён, не разьбіраючы дарогі, ляцеў па лехах маладой капусты. – “Жамяра”… Вось як зьбярэцца гэтая жамяра ў кучу, ды пасядзе на хату, ды абрыне дах на галовы – тады пасьмяецеся”.
Бацька сядзе на лаве пад яблыняй і, пыхкаючы люлькай, чытаў раённую газэту. Такая лагодная бацькава пастава крыху зьбянтэжыла сына. Ён у нерашычасьці спыніўся пасярод двара і яшчэ раз паглядзеў на кузурку. Не, сумневу быць не магло – зялёны скакунец, што цялёпаўся ў руцэ, быў дакладнай копіяй таго, з плякату, ды і ўдоўжкі меў ня меней як шэсьць сантымэтраў.
- Глянь, каго я злавіў! – выпаліў Жэрар.
Бацька на момант адарваўся ад газэты, зірнуў на коніка, але замест таго, каб расхвалявацца і кінуцца шукаць кіраўнікоў сельсавету, безуважна кіўнуў і зноў заглыбіўся ў чытаньне.
- Што ж ты сядзіш? – у словах Жэраравых гучала абурэньне. – Трэба штосьці рабіць, выклікаць авіяцыю.
- Авіяцыю? Якую авіяцыю, навошта?
- Як навошта? Саранчу труціць.
Хвіліну бацька глядзеў на коніка, пасьля з шумам набраў паветра і, адкінуўшыся на прыслон лавы, зарагатаў так гучна, што кот Базыль зь перапуду сігануў на касьцёр бярозавых дроў, а певень, што хадзіў па надворку, натапырыўся і незадаволена кудахнуў.
- Ты, дарэчы, у якім клясе вучысься? – спытаў, нарэшце, бацька, выціраючы сьлёзы.
- Ну, у сёмы перайшоў.
- Дык вось, у тваім узросьце ўжо трэба ведаць, што адрозьніваюць статкавых прастакрылых – саранчу, якая шкодзіць сельскай гаспадарцы, і нястаткавых – кабылак, адну зь якіх ты трымаеш у руцэ. Яна хоць і падобная да саранчы, але асаблівай шкоды ня чыніць. Дый саранча ўвогуле да нас, здаецца, не залятае.
Пальцы разьняліся самі сабой. Хвілю конік сядзеў нерухома, і Жэрар падумаў ужо, што ён нежывы, але неўзабаве той схамянуўся і вомігам пераляцеў на жоўтую багатку пад плотам. Уладкаваўшыся на пяшчотных, прысыпаных пылком пялёстках, зялёны скакунец спачатку асьцярожна, а потым усё гучней і гучней застракатаў сваю песьню. Конік трашчаў так натхнёна, так радасна, як, бадай, ніколі дагэтуль: у Жэрара нават пазакладала вушы. Ды коніку было з чаго радавацца – ён вырваўся з палону, ён застаўся жыць, і стракаценьне ягонае ўлілося ў велічны і такі непаўторны голас роднай зямлі.
Апошні кватарант
Сінім травеньскім адвячоркам, блізу дзевяці гадзін, з варот пасёлка трубаправодчыкаў выйшаў падгалісты мужчына ў капелюшы і з маленькай «лазеннай» валізай у руках. Выходзячы з варот, мужчына на хвілю супыніўся, зірнуў нядобрым вокам на крайні вагончык, на якім, калі прыгледзецца, можна было ўгледзець нязграбны надпіс «Сталовая» і, пацёршы далоньню чэрава, рушыў у кірунку хутара Хвашчавік.
Цягам наступнай гадзіны мужчына блукаў у прырэчных кустах, колькі разоў пераходзіў уброд балоцістую рачулку, а калі ўрэшце выбіўся на сухое, на галаве ягонай не было капелюша, а змораны, крануты зелянінаю твар, сьведчаньне застарэлай нястраўнасьці, быў густа падрапаны маладым маліньнікам.
Зь першага погляду мужчыну можна было палічыць за шпега, і менавіта за шпега і палічылі яго падшывальцы, якія тым часам вудзілі на рэчцы рыбу, але добрыя, глыбока пасаджаныя вочы, адсутнасьць цёмных акуляраў і тое, як шчыра мужчына лаяўся, выкручваючы шкарпэткі, пераканала падшывальцаў, што гэта чалавек наскі, і яны, адседзеўшы ў кустах цэлую гадзіну, на злом галавы кінуліся дадому.
Ноч між тым абяцала быць ядранай. Волкі ветрык, які павяваў з усходу, нэрвовымі дрыжыкамі абмацваў мокрыя лыткі, сьцягваў скуру на патыліцы і дробна матляў бледна-зялёны лісьцік хмелю на левым вуху. Адзінае, што цяпер сагравала прараба Антановіча, дык гэта цёплыя ўспаміны пра Калмыкію – пра начныя цяпельцы ў стэпе, пра смажаную на шырокай калмыцкай патэльні сайгачыну і пра сам стэп – бязьмежны і пляскаты, нібыта тая патэльня, на якім не расьце праклятушчы алешнік, у нетрах якога так лёгка зблудзіцца.
... Гаспадар хутару, каржакаваты дзядок у вайсковых падштаніках, сядзеў ля пустой сабачай будкі і абіраў бульбу. Павітаўшыся, Мірон Пятровіч паставіў валізу, памасіраваў рукой нібыта хворае сэрца, войкнуў на знак страшэннай змогі, але хітрыкі ягоныя пайшлі на марна.
- Вы ж, пэўна, на кватэру? - не падымаючы галавы, запытаўся гаспадар. – Толькі ж дарма ішлі. Мы на кватэру не бяром. Швагерка была ўзяла двух вашых, дык яны ў яе сабаку зьелі і пуню спалілі. – Шпурнуўшы абабраную бульбіну ў саган, гаспадар з вохканьнем падняўся на ногі.
Мірон Пятровіч прыпаліў цыгарэту, зірнуў на абгарэлыя, падобныя да рэбраў дагістарычнай жывёлы, кроквы нейкай спаруды, што чарнелі ўглыбіні двара, і толькі тады зразумеў: зваршчыкі, якія параілі яму зьвярнуцца на хутар, папросту нахабна кпілі. Зацягнуўшыся гаркавай «Прымай», Мірон Пятровіч летуценна памахаў рукой, разганяючы ці то дым, ці то астатнія спадзеўкі ўладкавацца на пастой. Балючая крыўда – крыўда на сваё беспрытульнае жыцьцё, на сваю былую жонку, на гэтага старога куркуля ў прасцаных падштаніках гостраю рэзьзю азвалася пад дыхніцай. Ён пайшоў, не разьбіраючы дарогі, і старому куркулю, перш чым ён супыніўся, давялося колькі разоў голасна крыкнуць: