“Загаворваецца старая, - падумала Кацярына, працяўшы позіркам гронку зыркіх агнёў на даляглядзе. – Мінулым разам пра Лёньку-Каіна дзяўбла і зараз пачынае…”
- У раёнцы пісалі – у Маскве жыве, зь піянэрамі сустракаецца, - не сунімалася старая. – І што ўжо ім кажа? Як роднага брата забіў?
Пачуўшы пра раёнку і зразумеўшы, што байкам цётчыным ня будзе скону аж да самай станцыі, Кацярына ўздыхнула і асуджана панурыла голаў.
Мінулай вясною старая праз тую раёнку нікому жыцьця не давала. Адвеку газэт не чытала, а тут яшчэ адранку, управіўшыся з чыгунамі, на нос акуляры насоўвала і ці то Хведзьку, ці то ўнуку, ці то сама сабе артыкул пра Лёньку-Каіна перачытвала, абурана галавою хітала, у бок печы плявала, а дайшоўшы да месца, дзе камсамолец Абакумчык верхавода кулацкай банды зьліквідаваў, газэту на падлогу кідала ды прамаўляла ўзрушана:
- Гэта ж трэба так брахаць!
- Дабалбочашся, - казаў іншым разам Хведзька, сёрбаючы расол з бочкі. – Будзе табе як таму кулацкаму верхаводу.
- Якому верхаводу?! – стакроць адбіваўся ў ёмістых саганах зьвяглівы цётчын голас. – Верхавод той працаваў не разгінаючыся, матку хворую даглядаў, хату новую паставіў. А паскуднік гэты адно і рабіў, што сходы праводзіў. Брат арэ, зь сіл выбіваецца, а Лёнька мітынгі ладзіць ды лёзунгі на сьценах піша. Лены ж быў, як палка!
Як там усё дзеялася, ніхто ня ведаў, а хто ведаў, той маўчаў, але ж Мазарыніха гнула сваё. Паслухаць яе, дык і банды ніякай не было, і брат брата забіў ня з клясавых памкненьняў, а праз жаночую спадніцу. Летась старую на піянэрскі збор запрасілі як калгаснага вэтэрана, дык яна там такога нагаварыла, што дырэктару школы давялося ў Цюменскую вобласьць пераяжджаць.
- Лухта ўсё! – бухнула яна на зборы, паслухаўшы вершыкі пра Лёньку Абакумчыка. – Якое там, кажа, палымянае сэрца! Да чужых жонак палымяны быў, праз тое і брата забіў. Прыцёгся, кажа, на Юрчын падворак, жыў жа побач, у хаце, якую яшчэ дзед паставіў. Агледзеўся, прынюхаўся, убачыў, што гаспадара няма, – і да Маўры. Маўра якраз на ганку сядзела, гарох лушчыла. Напачатку, як заўсёды, у ячэйку запрашаў, а потым і пад спадніцу паторкнуўся. Маўра, вядома, у лямант, пачала мужа клікаць – Юрка непадалёку, у хляве быў, канюшыну з вышак скідваў. Так зь вілкамі на падворак і выкуліўся. Мы з Маўрынай сястрой таго дня каласкі падбіралі. Як пачула стрэлы, так у мяне ўсё і абарвалася. Адчула сэрца, што зь Юркам няшчасьце. У вылюдка ж гэтага рэвальвэр быў. Чорны такі, на баку матляўся. Ён і майго бацьку ледзь не застрэліў, як у калгас запісваў. Пабеглі мы з Настаю, гэта ўжо зь сястрою Маўрынай, да Абакумчыкавага хутару. Бяжым, а ў саміх ногі падкошваюцца. А як кроў пасярод двара ўбачылі, так і зусім абамлелі. Маўра тым часам Юрку ў хату зацягнула, выбегла на ганак, валасы на сабе рве: “Бяжыце, крычыць, па фэльчара!” А мы з Настаю стаім, вачыма лыпаем і зварухнуцца ня можам.
Каіна потым цэлы дзень шукалі, усе кусты-яры абгледзелі, а таго як чорт з хлебам зьеў. Гэта ўжо як пастухі з паствы вярнуліся, тыя сказалі: бачылі, як Лёнька ў бок Навасёлак бег. Мужыкі калы пахапалі, на станцыю пабеглі, думалі, чыгункаю зьбегчы хоча. Толькі да могілак і дабеглі. Атачылі вайскоўцы на манголках, і Каін зь імі. Тры дні вёску трэсьлі. У каго мех жыта знойдуць, у каго кубел з просам – хавалі людзі, каб з голаду не памерці. Толькі ж ад Лёнькі-Каіна ці схаваеш? Сорак душ пасьля таго ў Сібір зьвезьлі. Усе тамака і памерзьлі. Адно Мішка Дзямідаў вярнуўся. Двое сутак, казаў, у асэнізатарскай бочцы ехаў, да чыгункі выбіваўся.
Піянэры на зборы гамоняць, летакі з паперы пускаюць, а тут прыціхлі, нават раты паразявалі, а ў цёткі і зусім язык разбэрсаўся: ужо і пра хлебную машыну згадала. Балазе, настаўніцы схамянуліся, вывелі старую з памяшканьня. Дырэктара праз тыя балачкі на парткамісію выклікалі, спагнаньне ўляпілі, а потым і зусім са школы звольнілі. Давялося чалавеку на новае месца параяжджаць. Перад ад’ездам да Мазарыніхі заходзіў, пра хлебную машыну пытаўся. Цётка і распавяла, як тое было: як яны калгасам палеглы лёг падымалі, як тую машыну ўгледзелі. Да вайны на машыны як на дзіва глядзелі, а тут яшчэ на будцы “Хлеб” напісана – людзі і кінуліся за той хлебавозкай, думалі папраўдзе хлеб вязуць, галадуха ж была. Машына па вёсцы праехала, ля праўленьня супынілася, а з кабінкі Лёнька-Каін вылез, рамянямі парыпваючы. Усе і разьбегліся хто куды, па стагах ды па гарышчах пахаваліся.