- Вы што, таварыш “Пяты”, і ў піўнушцы “Беламор” смаліце? – запыталася супрацоўніца трэцяга аддзелу, потым перапытала, але таварыш “Пяты” нічога не адказаў.
Ён стаяў у непаразуменьні, слухаў шчымлівую мэлёдыю, што далятала з расчыненых дзьвярэй кінатэатру, а калі ачомаўся і страсянуў галавой, музыка скончылася і тупат Капіных боцікаў заціхаў у далечыні.
“Ну і прайдзісьвет гэты Абакумчык! Зьеў Казарына, зьліквідаваў Мазарына і хвастом накрыўся. І на каго толькі працуе?” – падумаўшы так, лейтэнант шпурнуў на ходнік непапаленую папяросіну, за якой пацягнулася адразу ж некалькі рук, і шырокай ступою рушыў у піўніцу.
“Абакумчык… Леанід Мікалаевіч… вёска Сеўрукі… Смаленскай вобласьці… - адбіваліся ў мазгах радкі асабістай справы Абакумчыка. – Расеец… член ВКП(б)…” – бухалі кірзачы, стоена грукала сэрца, лопала на ветры радно з рэклямаю “Першай пальчаткі”. Не мінаючы лужын, сьледчы трэцяга аддзелу прайшоўся па самай глыбокай зь іх, пасьля чаго хада ягоная запаволілася і рассохлыя кірзачы разгублена зашоргалі па асфальце.
Дзіўнае пачуцьцё апанавала лейтэнанта. Яму раптам здалося, што ўсё наўкол: малады баксёр на франтоне кінатэатру, п’яныя інваліды, кусты пажоўклай акацыі, надрыўныя званкі трамваяў на скрыжаваньні, што ўсё гэта ўжо было, што ўсё гэта ён ужо чуў і бачыў у нейкія далёкія часіны. Лейтэнант наструніўся, намагаючыся пачуць яшчэ сякія-такія водгукі мінулага, і ў мазгах ягоных нарадзіліся два словы, якія на момант апанавалі сьвядомасьць.: “Смаленская вобласьць”.
“Так-так… Смаленская… была Заходняя. Радзіма Васі Цёркіна, Абакумчыка і Мазарына…”
- Трэба тэрмінова спраўдзіць – ці не з адной яны мясьціны, - уголас прашаптаў лейтэнант і, выцершы халодны пот з ілба, брыклівым подбегам кінуўся да трамвайнага прыпынку.
Раніцою, па дарозе ў прыбіральню, куды ён ішоў памыць рукі, лейтэнанта пераняў даручэнец Фаміных.
- Таварыш лейтэнант, вас у сорак дзявятай чакаюць…
Лейтэнант безуважна кіўнуў у адказ і толькі пазьней, у прыбіральні, падсунуўшы голаў пад халодны струмень, уцяміў сэнс пачутага.
“Сорак дзявятая камора. Катоўня на ніжнім паверсе падвалу. Трыццаць мэтраў пад зямлёй, а лямант чуваць ля кацельні. І хто там яго можа чакаць?” – з гэтаю думкаю лейтэнант зьняў кіцель, павесіў яго на цьвік і, заплюшчыўшы вочы, плюхнуў халоднай вады на грудзіну.
На трэцім падвальным паверсе сядзелі нацыяналісты. Пра гэта падвал распавядалі страшныя рэчы. Дзень і ноч там нема крычалі жанчыны, прарываючыся сваімі галасамі праз тоўстыя сьцены, раўлі мужыкі, і лейтэнант, як і астатнія “людзі з гары”, сыходзіў у падвал толькі па пільнай патрэбе. Не хацеў пэцкаць рукі, здароўкаючыся з падвальнымі касталомамі.
Намацаўшы кончыкамі пальцаў пукатыя літары на дзьвярах, лейтэнант зайшоў у камору і нечакана сутыкнуўся з палкоўніцкім азадкам. Начальнік сьледчай часткі стаяў сьпінай да дзьвярэй і, усьпёршы нагу на ўслон, даводзіў да бляску халявы юхтовых ботаў. Допыт, відаць, толькі што скончыўся: у каморы было задушна, пахла нечым паленым, а на падлозе, пад нагамі палкоўніка, валяўся скручаны з тоўстага дроту электрод. “Жанчыну катавалі”, - падумаў лейтэнант, утаропіўшыся на драцяную прыладу.
- Што лейтэнант, з жанчынамі справы ня маеш? – з уяўнай весялосьцю запытаўся палкоўнік, давёўшы да бляску левую халяву.
- Ня маю, таварыш палкоўнік, - сказаўшы гэта, лейтэнант насупіўся, вінавата панурыў вочы.
- Та-ак… гэта вам не з мужыкамі… З бабамі важданіна… - палкоўнік няроўнай хадою падышоў да стала, засунуў руку ў шуфляду, выцягнуў адтуль напакаваную супрацьгазавую сумку.
- Навязалі халеру, - напаўголасу працэдзіў палкоўнік, кіўком галавы запрашаючы лейтэнанта падысьці да стала. – Ёсьць магчымасьць разьвеяцца, лясным паветрам падыхаць… з маладзіцай якой пабавіцца. Га? Як ты, лейтэнант, ня супраць?
- Ня супраць, таварыш палкоўнік! – азваўся лейтэнант, прафэсійным нюхам учуўшы, што там, у нетрах брызэнтавай сумкі, тоіцца небясьпека.
Кінуўшы сумку на стол, палкоўнік адсопся, дастаў з кішэні складзеную ў некалькі столак мапу-пяцівёрстку.
- Ты ж, напэўна, чуў пра рэкультывацыю могільнікаў? Свойчас панаварочвалі… - палкоўнік адсунуў убок важкую сумку, расклаў мапу на стале.
- Вось тут, блізу Смаленска, дзевяцьсот дзевятнаццаты могільнік, - закарузлы палец тыцнуўся ў квадрацікі смаленскіх кварталаў, прапоўз уздоўж ракі і замёр на чорнай пляме паміж станцыяй Навасёлкі і населеным пунктам Сеўрукі.
- Да вайны тут палякаў зьліквідавалі. Войтаў, солтысаў розных… Вымушаная была мера. Ну, дык вось… Андэрсаўскія недабіткі са сваімі гаспадарамі вэрхал узьнялі. Міжнародныя камісіі ствараюць… Карацей, гэты могільнік павінен зьнікнуць. Кінулі мы на тую справу адмысловую роту, але маем праблемы. Рэжым сакрэтнасьці не захоўваецца, салдаты цягаюцца па навакольлі, да баб чапляюцца. На смаленскім базары насельніцтва шкодныя размовы пачынае весьці. У дзятвы ў кішэнях гузікі з польскімі арламі. Кажуць: “Салдаты далі, што магілы раскопваюць”, - на сківіцах палкоўніка зварухнуліся жаўлакі. – Сёньня ж здасі справы Кіквідзэ, а заўтра ўраньні выедзеш на месца. Першае, што зробіш, - камроты ў Смаленск выправіш. Потым… правядзеш чыстку сярод мясцовага насельніцтва. Ну, і апошняе: работу трэба скончыць не пазьней панядзелка. Аб дэталях даведаешся ў аддзеле. Усё зразумеў?