- Сядайце, сядайце… Не глядзіце, што конь худы. Цяпер да самых Сеўрукоў з гары паедзем, - прамовіла жанчына зь мяккім беларускім акцэнтам, і лазовы дубец у яе руках са сьвістам разрэзаў паветра.
Калёсы трэсла неверагодна. Ад тае калатнечы ў лейтэнанта нават памутнела ў галаве, і ён ніяк ня мог уцяміць, пра якога гэта палкоўніка вядзе гаворку спадарожніца.
- Нам яго артылерысты падаравалі. На правую нагу прыпадаў. На ўвесь калгас толькі гэты конь. Але і то добра. У суседнім, імя Кагановіча, і таго няма. Збожжа са станцыі на сабе носяць, - спадарожніца балбатала без супыну, і калдобіны на дарозе ёй не заміналі.
Праселіца завярнула ў хваёвы пралесак, калёсы пакаціліся па шыльніку, і лейтэнант здолеў, нарэшце, зварухнуць прыкушаным пад час язды языком.
- А што… здаецца, калісьці тут царква стаяла? – запытаўся ён, сьлізгаючы вачамі на дзідах хваёвых вершнякоў.
- Была царква. Нават дзьве. Адну дык яшчэ да вайны ў клюб перарабілі, а другую, што на гары стаяла, дык пазалетась… на печы разабралі.
- Цяжка, гляджу, вам тут, - прамовіў лейтэнант, скасіўшы вока на калена спадарожніцы.
- Анягож, - спадарожніца хвастанула Палкоўніка, памаўчала трохі і, павярнуўшы да лейтэнанта забранзавелы ад загару твар, акрыялым голасам запытала: - А вы да нас з раёну ці з самой вобласьці?
- З раёну. Па каморніцкай справе.
- Землеўпарадчык, значыцца?
- Ён самы, - кіўнуў лейтэнант, не адрываючы вачэй ад жаночых каленяў.
- То ж заходзьце, як час будзе. Я адна жыву…
На кароткі міг лейтэнант застыў у нерухомасьці. Прапанова была спакусьлівай, але ж служба… Лейтэнант возіркам глянуў на жанчыну і, сказаўшы сабе кароткае слова “Адставіць!”, скочыў з калёс.
- Калі тут заходзіць?... Загадалі ў аддзеле вунь тую гару абмерыць. Пайду, зірну.
- Ці ж пусьцяць вас туды? – зь нечаканай пасьпешнасьцю адказала жанчына. – Салдаты там нейкую халеру капаюць.
- Салдаты? – перапытаў лейтэнант.
Тоячы нейкія свае думкі, жанчына маўчала хвіліну, потым схамянулася, загаварыла таропка і блытана:
- Гэта ж у аўторак мне была чарга бульбу вартаваць. Цалюткую ноч пад вярбою адтрэслася. Халодна было. Ага. І вось на золку чую – машына едзе. Прыгледзелася гэта я, ажнуль гэта вайскоўцаў машына, ну тых, што на Каінавай гары поркаюцца. Вялікая такая машына, з будкай замест кузаву. Ну-тка, думаю, пагляджу я, куды гэта вайскоўцы такой раніцай едуць. Глянула, а машына да могілак па’ехала і там, насупраць брацкай магілы, і супынілася. Прыгледзелася, значыць, працерла вочы, а магіла ж тая раскапаная! Ну, думаю, звозяць партызан забітых зь безназоўных магіл у адну вялікую. Пра гэта яшчэ на сходзе казалі. Ага. І вось бачу: штосьці там такое пасыпалася. Падпаўзла бліжэй і як не самлела. Гэта ж цэлую машыну чарапоў з машыны скінулі. Тут я і сьцяміла – з Каінавай гары чарапы. Перад вайной там ворагаў народу забівалі… Ну, шкоднікаў там розных… Вайскоўцы тыя магілы і раскапалі. Дык вось я і кажу: як жа так… нашых салдацікаў разам са шкоднікамі хаваюць.
- Тое, што вы сказалі, папросту ня месьціцца ў галаве, - лейтэнантаў голас дрыжэў ад абурэньня. – Буду ўзьнімаць гэтае пытаньне на партактыве.
- Толькі ж не кажыце, што ад мяне пачулі, - войкнула жанчына, прыкрыўшы вусны ражком заношанай хусткі.
- За гэта не хвалюйцеся. Магіла! Дарэчы, як вас завуць?
- Клаваю… Ад могілак – першая зямлянка. Калі што – заходзьце.
- Зойдзем, абавязкова зойдзем, - ледзь чутна прамовіў лейтэнант і, зьняўшы з галавы аблавух, памахаў жанчыне на разьвітаньне.
Раніца наступнага дня абяцала пагоду. Празрыстым было нябеснае прадоньне, вымытае дажджамі сонца адбірала вочы, а ранішняе паветра і ручаёвая вада аж да сьвербу ў пахвіне бадзёрылі цела. Пахвіна й сапраўды зайшлася ад сьвербу, калі камроты Максімаў, чэрпнуўшы вады з ручая, кульнуў вядро не на выстаўленыя прыгаршчы, а на голую сьпіну лейтэнанта. Лейтэнант крэкнуў, страсянуў, нібыта той сабака, адвіслай чупрынай і, паскакаўшы на назе, каб выліць ваду з вуха, прыхапіў працягнуты Максімавым ручнік.
- Добра тут у цябе, - выдыхнуў лейтэнант, расьціраючы магутную грудзіну. – Як на курорце. Адно кепска – мора няма.
- Ці да мора тут? – гнятліва ўздыхнуў камроты, і вушы ягоныя, якія прагнулі пачуць словы спагады, яшчэ больш натапырыліся.
- Ну што ты млееш! Зьядуць цябе ў тым упраўленьні, ці што? Можа і выклікаюць, каб у адпачынак адправіць, - выцяўшы нагой па ўчарнелай рабрыне, якімі было скрозь засеянае навакольле, лейтэнант даверліва-пацішэлым голасам запытаўся: - Ты, часам, з Клаваю не знаёмы? Ладная такая баба… У Сеўруках жыве, першая зямлянка ад могілак.