— Гэтая халера толькі дурных ды прагных губіць, разумнага чалавека не звядзе... — сказала яна, зноў на яго не пазіраючы, але шмат што i намякаючы. — Ну, дык бярыце за здароўе ды за гэты розум...
Выпіўшы, ён зноў пачаў есці, адчуваючы, што ў яго разгарэўся апетыт, а яна яшчэ дастала гуркоў, парэзала каўбасы. Сама не ела больш, сядзела паблізу, як радуючыся, што сядзіць разам з мужчынам i той смачна есць тое, што яна прыгатавала, i не толькі смачна ўплятае, але i, канечне, у душы дзякуе ёй.
— Спадабалася вам у нас, Апанасавіч? — запытала пасля з хваляваннем у голасе.
— Ды няблага... — адказаў ён, зірнуў на яе, яшчэ зусім маладую, ружовашчокую, прыгожую, i адчуў такое збянтэжанне, якое даўно ўжо не адчуваў: прыйшоў вялікі смутак па жанчыне — па жонцы, сяброўцы, маці яго дзяцей, — па ўсім тым, без чаго, відаць, не можа жыць усякі разумны ды здаровы чалавек. — Ды чаму можа быць блага? Дырэктар як дырэктар, як i ў кожнай школе, калегі па рабоце разумныя, далікатныя, працавітыя... Толькі вот, можа, аднагодкаў маіх мала, бо ўсе маладыя амаль, са сваімі клопатамі, i я ім мала падыходжу, бо ў мяне іншыя клопаты... A ў вас мне — здаецца, лепш нідзе i быць не можа...
— Ці добра вам тут выходзіць? — як ужо між іншым запытала Каця, прыбіраючы стол.
— Ды рублёў сто трыццаць...
— Добра, — сказала яна.
Ён нічога не адказаў, закурыў, глядзеў, як увішна ўсё робіць гаспадыня, i адчуў трывожнае хваляванне ад блізкасці жанчыны...
1975
Мы многа пішам пра вайну i боль,
А пра каханне — час ад часу толькі...
Бывае такая ня'доўгая, але вельмі прыкметная пара на дварэ — асенняе лета. Стаіць яно на пачатку верасня, калі яшчэ не паслабела святло, не паспела астудзіцца паветра i трымае летняе цяпло зямля. Тады некалькі дзён гэтак жа горача, як i ў чэрвені ці ў ліпені, бо няма яшчэ халодных скразнякоў i нудных дажджоў-абложнікаў. Морась — цёплы пырскуль ці ўліўны грыбасей — часта нарываецца, але яна хутка праходзіць, мякка парыць, прымушае красаваць у лесе зямлю.
Цёпла, утульна ў асенняе лета, але ўжо вока журботна заўважае жоўта-рудаватае лісце, чырвані ў якім большае з кожным днём, бачыць апусцелыя сухабелыя палі, пацукравелыя яблыкі ў садах i самотную пажаўцеласць на дварэ, якая надта відаць, наганяе незразумелы сум, калі сонца прыхаваецца за хмару i свеціць адтуль, свеціць, здаецца, ярка, але неяк па-жоўтаму самотна. Журбота i смутак прыходзяць, мусіць, ад трывогі за цяпло, зеляніну i кветкі, ад трывогі перад блізкімі халадамі i нізкімі сібернымі дажджамі.
Гэту пару — асенняе лета — Вольга Пятроўна вельмі адчула сёлета, адчула на саракавым годзе свайго жыцця. Дасюль, здаецца, i не заўважала надта, што там на дварэ — канчаецца лета ці ідзе восень, пацяплела ці крыху пахаладала. Важней за ўсё была праца, сям'я — муж ды дзеці — i свая маладосць. А вось сёлета, бадай, упершыню, прыйшла трывога, што ўсё на свеце мяняецца, прыходзіць i адыходзіць, але толькі не маладосць. Нечакана яна прыйдзе, закрасуе, успеніць кроў, ад якой закружыцца галава, затуманіцца розум — тады, можа, i прыйдуць цудоўныя хвіліны кахання ды шчасця, — але нечакана — што i не заўважыш — пасля атухне, хвалюе, як даўні ўспамін, ад якога часамі i зноў палягчэе, абудзяцца радасць, нейкія няспраўджаныя жаданні ды мары пра недасяжна прыгожае i неспрабаванае, а пазней усё нечакана i гэта адыдзе, знікне — i добра чуецца, што табе ўжо сорак, што няма маладой ношкі на плячах, якая зусім не чулася дагэтуль, бо была вельмі лёгкая, нячуйная, як крыллі, можа, затое другая — пажылая — пачала адчувацца адразу...
Вольга Пятроўна ляжала на канапе i адпачывала. Толькі што яна вярнулася дахаты са школы, праўдзівей сказаць, прыйшла не са школы, а з поля, бо дзеці ўжо другі дзень не вучыліся, a капалі ў саўгасе бульбу. Вярнулася, памылася, пад'ела i прылегла адпачыць, адчуваючы, што доўга не прыйдзецца паляжаць, бо трэба ісці i выбіраць сваю бульбу. Здзіўлялася, што цяпер так хутка пачала стамляцца, чаго раней з ёю не было.
Цішыня стаяла ў ix вялікай хаце. Надта ціха зрабілася нядаўна, калі паехала вучыцца ў горад дачка — закончыла дзесяцігодку i паступіла ў інстытут. Сын ужо з год служыў у войску. Дома была толькі яна, Вольга Пятроўна, ды муж-настаўнік.
Яна падумала, што незаўважна надта, хутка выраслі i разышліся дзеці, што ix ужо не збярэш, не ўтрымаеш тут, дома, а сама яна, маці, не такая старая, магла б яшчэ радзіць дачку ці сына, мець, словам, дзіця, з якім было б i цяпер i некалі весялей. Магла б, каб не было сорамна не так перад людзьмі, як перад сваімі дарослымі дзецьмі, якія ўжо, як яна адчувала сваім матчыным i жаночым сэрцам, маюць маладыя трывогі, жаданні, перажываюць пару першага кахання i яе, пажылой маткі, калі яна родзіць, не зразумеюць, пачнуць калі не папракаць, то саромецца. Ды i муж, саракасямігадовы мужчына, як яна адчувае, не хоча гэтага, думае, мусіць, што яны ўжо старыя...