— Ніка, — затрымаў яе аднойчы ў рэстаране. — Я заканчваю ваш вялікі партрэт. Я хацеў бы ўбачыць вас у вашым любімым адзенні.
— Што ад мяне трэба? — апусціла яна вялікія сумнаватыя вочы.
— Каб вы разы два-тры пасядзелі перада мной па гадзіне ў майстэрні.
— Я не магу прыйсці туды.
— Чаму?
— Хіба вы не прадбачваеце ўсякіх размоў?
— Але я не змагу дабіцца дасканаласці, як мы кажам, без натуры.
— Я магу даць вам мой здымак.
— Я не малюю па здымках.
— Не, Максім, — папрасіла, зірнуўшы на яго пяшчотна. — Я разумею вас, але мяне не зразумее горад.
— Я правяду вас у майстэрню i выведу з яе незаўважанай.
— Не.
— Вы асцерагаецеся мужа? — ціха запытаў.
— Не. Мне абыякавая яго думка, але мне не ўсё роўна, што пра мяне скажа горад.
— Тады хоць дайде мне, калі ласка, сваю любімую сукенку альбо кофту. Іначай буду вымушаны намаляваць вас у белым халаце, у якім вы цяпер, у рабочы час.
Яна згадзілася, схадзіла ў свой нумар i неўзабаве прынесла загорнуты ў газету пакет. Як потым убачыў у майстэрні, дала яму новую прыгожую сукенку.
Праз дні тры вярнуў яе.
— Выходзіць? — усміхнулася Ніка.
— Неўзабаве можаце ўбачыць сябе ўвекавечанай у мастацтве.
— Калі ласка, — папрасіла, прыклаўшы руку да грудзей, — нікому не паказвайце партрэт, пакажыце мне першай.
— Прынесці вам дадому? — усміхнуўся.
— Прыносьце,— згадзілася.— Спадабаецца — пачастую каньяком, не спадабаецца — знішчыце карціну.
— ... i намаляваць іншы партрэт, — дадаў ён. — Але ўжо з натуры. Так?
— Паглядзім. Хоць не такая я ўжо вартая, каб трапляць у вечнасць.
Сапраўды, неўзабаве, праз два дні, у нядзельны падвечар, калі многія гараджане яшчэ загаралі, купаліся, Максім выйшаў з паўзмрочнага i халаднаватага падвала, несучы пад пахай загорнутую ў шэрую паперу вялікую рамку з палатном. Паважна, як працаўнік, што зрабіў сваё, задуманае, крочыў па тратуарах, аслоненых слепкімі ад сонца белымі дамамі i заціхлымі зялёнымі древамі, здаецца, нават не хвалюючыся: упадабае карціну Ніка ці не. Можа, i таму, што выява яе яму самому падабалася. Каб нават прыйшлося знішчаць карціну, дык рабіў бы гэта не з прыкрым адчуваннем няўдачы i свайго бяссілля.
Як i чакаў, Ніка была дома. Можа, па звычцы пустэльніцы, можа, чакала яго. Ва ўсякім разе была ў караткаватай чорнай спадніцы, што вабна аблягала яе паўнаватыя сцёгны i клубы, у беленькай блюзцы з кароткімі рукавамі — яна, гэтая блюзка, пекна аблягала яе пакатыя плечы i паднятыя станікам грудзі ды не замінала ўбачыць спрытныя локці.
— Ёсць другая я? — усміхнулася, але, здаецца, з узрушэннем. — Тая, што ўжо ў вечнасці?
— Ёсць. Сустракайцеся.
Калі разгарнуў паперу i паставіў карціну на крэсле каля сцяны, Ніка больш чым здзівілася ці ўразілася:
— Я!!! Жывая!!!
Максім адышоў, сеў на канапе i пазіраў то на Ніку, то на яе партрэт, уяўляючы, што каб Ніка не апускала на лоб пасмачку валасоў, a пакідала высокі лоб адкрытым, дык яна была б іншай — мабыць, старэйшай, можа, нават строгай i непадступнай, пасмачка ж маладзіла i лагодзіла яе. Ніка села побач, пільна паглядзела некалькі хвілін на свой партрэт і, скрыжаваўшы рукі на грудзях, уздыхнула:
— Божа, які смутак у вачах!
— Я не ведаю добра, Ніка, чаму ў вас тэты смутак, але ён, па-мойму, святы...
Яна павярнулася да яго — доўгія павекі яе заміргалі, поўныя вусны ўздрыгнулі, а па бліжэйшай поўнай шчацэ паплыла буйная слязіна.
— Які вы ўважлівы i праніклівы, — сказала паўшэптам. — Вы ўгадваеце тое, што на душы.
— Не ўгадваю — толькі адчуваю, Ніка.
— Вы расказалі сваю гісторыю, хочаце пачуць маю?
— Калі можна, дык раскажыце.
— Мая гісторыя таксама простая, — задумліва прамовіла. — Я, як i вы, з вёскі. Праўда, змалку не ведала, чым буду займацца. Па парадзе бацькоў паступала ў інстытут народнай гаспадаркі — не паступіла. Пайшла, як цяпер жартуюць, у кулінарны тэхнікум. Скончыла, трапіла на працу сюды ў рэстаран. Тут пазнаёмілася са сваім будучым мужам, неўзабаве выйшла за яго замуж. Ці кахала яго? Здаецца, кахала, даверылася яму цапкам, як i трэба прыхіліцца жанчыне да таго мужчыны, хто бярэцца быць яе заступнікам. Прыйшоў час — нарадзіла дзіця. Ды лёс аказаўся неміласэрны да нашай дачушкі. Праз месяцы тры яна памерла. Самі разумееце, нам было вельмі цяжка. Я не бачыла свету з-за слёз, а ён хадзіў чорны, як хмара. Мінуў год, ці што. Гора наша прытупілася, хоць i радасці жыць не было. Ды, як кажуць, увесь век свой з пакутаю не пражывеш, рана-позна трэба сказаць сабе: «Отвяжись, худая жизнь, привяжись хорошая!» Карацей, я чакала: муж — усё ж мужчына, мае больш сілы i волі, паможа мне акрыяць. «Худ мой мужилка — а завалюсь за него, не боюсь ничего!» Я — да яго, а ён, бачу, халодны. Аднойчы вяртаецца — не прытуліў, не пацалаваў, у вочы не глядзіць, сеў i п'е. Напіўся. Як свіння. «Слухай, — кажу яму назаўтра, — не так, як трэба, ты жывеш, не так, як трэба, мы жывём.