— Дзе ты i як цяпер жывеш, непераможаная красуня? — запытаў я, не зважаючы на яе астатнія словы.
— Дзе? — паківала яна галавою. — На зямлі... I даўно пераможаная ўжо. Я тады, як ты пайшоў ад нас, зноў рабіла на дарозе, ля Стоўбцаў. Ой, колькі я таго камення папацягала! Яшчэ крыху быў дур у галаве, яшчэ кепікі строіла. I дажартавалася: наляцела на прыезджага шафера, i ён перажартаваў... Пасля не смяялася, а плакала, каб узяў... — яна нікога не саромелася, расказвала голасна, рэплікамі адказвала пакупнікам, колькі каштуе яе гародніна, злавалася, калі тыя нядобра гаварылі пра яе гуркі. — Жывём пад Мінскам, на яго радзіме. Ён шаферам робіць, я на птушкаферме. Трое дзяцей гадуем, дом свой, гарод, соткі маю. А ты?
— Думаеш, я да трыццаці ўсё яшчэ хаджу халасты? — усміхнуўся я. — Ці так i не здолеў перамагчы якой красуні?
— Ну, не... — зачырванелася яна. — Дзяўчат жа хапае... Ды цяпер гэтулькі многа пекненькіх дзяўчат. Каб i я разумнейшая некалі была, дык цяпер магла б быць жонкай такога важнага чалавека, у горадзе — пры газе, цёплай вадзе — жыла б... Але папікаю сябе i не папікаю: ты ж маладзейшы ды вучаны... Агледзеўся б некалі, мог бы яшчэ i не ўзяць. А са сваім мы абое рабое...
Я гэтаксама ўсміхнуўся: што было б, каб гэтая вось Вікця была маёй жонкай. I, можа, зусім іншае жыццё было б. А якое — цяжка i сказаць.
— Пэўне, бабы надта любяць: ладны ж?.. З такім i не грэх паўлюбляцца...
— У мяне i жонка ладная, дзеці харошыя, — адказаў я.
— Ведаеш... — ціха прашаптала яна, — каб зноў выпала калі з табою падужацца, дык, далібог, згадзілася б... Было не было... — i гарэзна бліснула маладым бляскам у вачах. — Пастарэла, растраціла малады агонь на дзеці, але не ўвесь яшчэ дур з галавы выйшаў... Помніш, якая я тады была? Дык i цяпер пачці гэтакая...
— Калі ўжо тое было! — махнуў я рукою, падумаў, колькі за гэтую пару было ўжо чаго новага i вартнейшага. — Ды i дзяцінства было!
— Ну, чаму дзяцінства? — не згадзілася яна. — Маладосць была. Самыя лепшыя нашы гады, можа... Цяпер мы інакш жывём, надта пра ўсё думаем, а тады іначай жылі... Вось жывеш-жывеш — возьме ды ўспомніцца, заные душа, захочацца нечага лепшага...
— Гэта праўда, — усміхнуўся я. — Напраўду не раз хочацца нечага інакшага.
— Мне — хоць бы тваё... — сказала Вікця, а пасля як спахапілася: — Занясі сваім гурочкаў... — узяла абедзвюма рукамі з кошыка гуркоў, запатрабавала, каб я разгортваў i падстаўляў сетку. — Нарасло процьму, дык вот i прадаць рашыла, капейку на што сабраць. Не крыўдзі... — нахмурылася, калі я загаварыў пра плату. — Ешце на здароўе... А сам прыедзь калі ў нашу Сенніцу, саўгас наш добры, багаты, — i напішаш нешта, i па радыё сваім зможаш сказаць добрае пра нас. Сазановіч цяпер я, на птушкаферме працую... Тады яшчэ болей пагаворым...
— Паглядзім... — падзякаваўшы, усміхнуўся я, развітаўся i адышоўся.
Калі пасля азірнуўся, дык убачыў, што Вікця не кліча да сябе пакупнікоў, a стаіць i з нейкаю журбою пазірае мне ўслед.
1976
Раздзел другі. ПАВОДКА ПАЧУЦЦЯЎ
Нібы ўцякачка ад пагоні,
Да сэрца тулішся майго.
Ты ўжо ў каханні у палоне,
Яшчэ не зведаўшы яго.
Лазінкай кволай гнецца цела,
А прагны рот шукае мёд.
Ты б вырвацца яшчэ хацела,
Ды зацягнуў вадаварот
(пераклад з нямецкай У. Папковіча).
Тады я, узбуджаны i неўгамонны, паехаў у камандзіроўку на два дні раней, чым трэба было.
Жонка прадчувала, што неспакой мой незвычайны, не хацела, каб я пакідаў дом нават на кароткі час, знаходзіла для мяне сотню ўсякіх клопатаў, ды я, разумеючы ўсё, але ў той жа час амаль ненавідзячы справядлівую жонку, настаяў на сваім. Я ўжо не мог не вырвацца са сталіцы, дзе мне да адчаю надакучыла амаль усё: работа, хатнія турботы, газеты, дзе глумілі «нацыяналістаў i нефармалаў» i ca слязамі пісалі пра былое «святое». Мне хацелася трапіць у незнаемы мне горад, да іншых людзей, з якімі не было яшчэ цяжару сустрэч, размоў i непрыязі да ix, урэшце, выйсці з кватэры з дарожнай сумкай у руцэ.
«Ты імкнешся да жанчыны, — нарэшце сказала мне тое, што думала, жонка. — Едзь, гуляй, калі я i дзеці табе ўжо не самыя дарагія».
«Еду!» — абурана адказаў я, хоць, калі выскачыў з кватэры i ехаў на метро на чыгуначны вакзал, адчуў пякучы сорам за свае паводзіны, за тое, што крыўджу жонку, добрую маці i гаспадыню, з якой нашьм дзецям, як кажуць, уежна i ўлежна.