— А ты не думаеш, што твая любіміца крыху штучнаватая? — асцярожна запытаў я. — Яна нібы стварае вобраз звычайнай маладой удалай савецкай дзяўчыны, але ці не далека гэты вобраз ад рэальнасці? Ад тых маладых жанчын, якія асфальтуюць вуліцу, дояць кароў, стаяць каля гарачых катлоў?
— Можа, твая праўда, але... Хіба не варта імкнуцца жыць больш узнёсла?
— Варта, але не кожнаму гэта ўдаецца i ўдасца. На гэта ёсць сотні прычын.
— Але мы з табой будзем імкнуцца жыць узнёсла, — замарыла Іста. — Мы паселімся на беразе мора.
— Чорнага? — усміхнуўся я.
— Чорнага, — адказала зусім сур'ёзна. — Ты ўбачыш, не, ты будзеш любавацца, якое мора гладзенькае, лагоднае, цёплае ў пагоду i якое яно бунтоўнае, пеністае, сярдзітае ў непагадзь. Але заўсёды — i ад яго вялізнага люстэрка, i ад яго хваляў — нельга адарваць вачэй, так i хочацца стаяць, пазіраць удалечыню i марыць, марыць, марыць... — А пасля начала чытаць добра знаёмае:
Цудоўна, Алесь?
— Хоць гэты верш Лермантаў напісаў не на беразе Чорнага мора, a Фінскага заліва, але ён, як ты кажаш, цудоўны летуценнасцю, таямнічасцю i смуткам, — адказаў я.
— А я лічыла: Лермантаў напісаў гэтыя радкі на поўдні i пра паўднёвае мора.
— Не. Ён напісаў гэты твор на пачатку трыццатых гадоў таго стагоддзя, калі пераехаў у Пецярбург. Верш пры яго жыцці не публікаваўся, але яго ведалі, любілі i ў рукапісе.
— А ты будзеш пісаць вершы на беразе Чорнага мора, — зноў замарыла яна, — я ж буду цябе натхняць i апекаваць. Ты таксама напішаш шэдэўры. Хочаш, я ахвярую сабой дзеля тваёй славы?
— Ды не, Іста. Што да цябе, я хачу, каб ажыццявілася твая мара, каб ты, як кажаш, жыла ўзнёсла, была шчаслівая. Што да мяне, дык я доўга на чужыне не вытрываю. Я — сын вёскі, не змагу без нашых лясоў, лугоў, поля i без роднай мовы. Мы з табой будзем найперш ездзіць у маю вёску. Ты будзеш з маімі сёстрамі грэбці сена, жаць, хадзіць у ягады i з песнямі вяртацца дадому. Хочаш? Вясковай працы i вясковай рамантыкі?
— Я, Алеська, зусім слабая фізічна.
— Ад працы, свежага паветра i малака хутка амацуешся. А заадно ў жыцці падгледзіш, створыш для сябе ідэал сучаснай жанчыны-сялянкі. Калі не ідэал, дык вобраз. I ён будзе больш праўдзівы, чым у Арловай.
— Ты жартуеш?
— Не. У нашай вёсцы жывуць вельмі цікавыя людзі, у тым ліку i жанчыны. Ды сапраўднай артыстцы трэба не паўтараць кагосьці, а шукаць сваё.
— Разумею, — ціха прамовіла. — Ты хочаш, каб я стала зусім зямная.
— Але ж i летуценніца Наташа Растова рана-позна стала зямной жонкай i маці. Жанчынай.
— Многія, наколькі ведаю, якраз за гэта папікалі Талстога: ён разбурыў жаночы ідэал.
— Ён не столькі разбурыў ідэал, колькі быў праўдзівы.
— Што пераўтварыў Наташу Растову са шчырай, высакароднай дзяўчынкі ў курыцу-квахтуху?
— A ці варта, Іста, так ацэньваць яе? За тое, што яна шчыра i высакародна прысвяціла сябе дому, мужу i дзецям? Урэшце, Радзіме?
— З табой мне лёгка i цяжка заадно, — уздыхнула яна.
У горад мы вярталіся позна i вярталіся ўжо іначай — не седзячы адно супраць аднаго, як ехалі сюды, а прымасціўшыся поплеч. Іста паклала лёгкую галаву мне на плячук, а яе беленькія халаднаватыя рукі былі ў маіх цёплых руках. На нас не маглі не зважаць пасажыры, той-сёй, здаецца, дакараў позіркам («Ну й моладзь пайшла! Зусім не тая, якімі былі мы ў грамадзянскую, у першыя гады індустрыялізацыі ці ў камсамольскія будоўлі!»), але мы з Істай ні на кога не зважалі, былі ўзнёслыя i шчаслівыя.
Калі пад'язджалі да вячэрняга пахмурнага горада, Іста зноў трошкі закапрызіла:
— Я не хачу ўжо дадому.
— А строгая мама? — усміхнуўся я.
— Я ж ужо не дзяўчынка, каб слухаць i баяцца яе. Я хачу яшчэ пабыць з табой.
— Мы паходзім па горадзе.
— Я не хачу хадзіць. Я стамілася.
Калі мы выйшлі на прывакзальную плошчу, яна не запрасіла мяне дадому, я тым больш не мог параіць зайсці да мяне: мог пакрыўдзіць яе i выклікаць недавер. Запрасіў ужо крыху пазней, калі Іста прызналася, што маці забараняе ёй прыводзіць дадому сяброў i што яна яшчэ не сказала бацькам, што ў яе ўжо ёсць я. Што да майго запрашэння, дык Іста з ахвотай згадзілася зазірнуць да мяне.