На гэтых загадкавых яны і ўсіх звальвалася ўсё. Кожны раз пасля такіх размоў у Літава спаўзала з твару пакора, ён нібы камянеў, вочы звужваліся і глядзелі ў адну кропку, а твар рабіўся каменным, як у старога, многа разоў бітага баксёра, які прайграў чарговы бой. Ужывую сустракаліся яны рэдка, на два-тры гады раз, і заўсёды на нейтральнай тэрыторы. Літава прыгняталі гэтыя сустрэчы яшчэ больш, чым відэасувязь.
— Церпіш? — спагадліва пытаў брат.
— Ды не.
— І праўда нічога не хочаш? Ні кар'ернага росту, ні больш грошай?
— Ды не.
Брат пільна ўзіраўся ў яго, затым ляпаў па плячы і з палёгкай знаходзіў, як яму здавалася, тлумачэнне:
— Ну, гэта ты так кажаш. Бо ў цябе няма магчымасці. Ты не думай, што я табой грэбую, саромеюся цябе, заціраю, не даю падняцца. Зразумей: я павінен цябе стрымліваць. Ты — непрадказальны. Ведаеш сваю ахілесаву пяту?
— Ведаю...
— Помніш школу? Універсітэт? Помніш свае пазнейшыя фокусы?
— Помню...
— Кожны на маім месцы страхаваўся б. Я не магу не думаць пра рэпутацыю. Так што пацярпі яшчэ трохі. Доля рускага чалавека — цярпець. Дай мне ўмацавацца. Умацуюся — і цябе не забуду. Крышку засталося.
Кожны раз было пацярпі, і крышку, і ўмацавацца; Літаў заставаўся на месцы, а брат падымаўся ўсё вышэй,— здавалася, вышэй ўжо і нельга, а яму было ўсё мала. Не любіў Літаў гэтых сустрэч яшчэ і таму, бо ведаў: амаль заўсёды пасля іх яму зноў давядзецца мяняць дыслакацыю — пераязджаць на новае месца. Перадапошні раз яны бачыліся ў жніўні 2014 года ў Крыме, ужо ў рускім Крыме, на невялікай дачцы паміж Місхорам і Гаспрай. Быў дзень. Яны прагульваліся па высокім беразе дарожкаю, белай ад крымскага пылу; абодва ў панамах і ў шортах, але на гэтым падабенства канчалася — надта розныя былі знешне: невысокі, як бы па-жаночы акруглы, мяккі Літаў і даўгалыгі хударлявы брат. Поўныя ногі Літава былі загарэлыя да шакаладнага колеру, а жылістыя худыя братавы — чырвоныя, як у індзейца, у плямах ад першых дотыкаў пякучага паўднёвага сонца. Зверху былі горы, знізу блішчэла мора. У бухтачцы тры невялікія чарнаморскія дэльфіны — мільгаў то востры трохкутны плаўнік, то чорная спіна, то белы жывот — збівалі каля берага да кучы кефаль, каб спакойна харчавацца.
— Як табе Крым? — спытаў брат.
— Ды так неяк. Не магу зразумець. Дзіўная рэч: калі ён быў украінскім, я адчуваў сябе дома, а стаў наш — як у гасцях. Быццам зайшоў у чужы дом без гаспадара, пераклейваю шпалеры, перастаўляю мэблю, і ўвесь час думка — а што калі нарвуцца гаспадары?
— Кінь. Па-мойму, нічога няма дурней, чым вайна за тэрыторыю. Межы такое ж часовае, як і ўсё ў гэтым свеце. Яны самі собой знікнуць у наступным стагоддзі, калі не ў сярэдзіне гэтага. Вялікае перамяшчэнне народаў не спыніць. Рана ці позна створыцца адзіны транснацыянальны саюз, дзе будзе і Украіна, і Амерыка, і Расія, і тады разборкі, чый Крым і чыя Аляска, проста страцяць сэнс.
— Так, глабалізм,— няпэўна сказаў Літаў.
— Не столькі глабалізм, колькі фізічны, калі хочаш, фізіялагічны працэс — усім разам элементарна лягчэй пракарміцца.
Браты прайшлі ў ратонду, затым на адкрытую тэраску, знялі панамы, і зноў выявілася розніца паміж імі: Літаў, саромеючыся невялікай лысінкі, даўно сам сябе спецыяльнай машынкай падстрыгаў пад нуль (што, зрэшты, яго толькі маладзіла), брат — з пароды тых, хто свае валасы і свае зубы захоўвае да смерці. У яго быта густая, плацінавага колеру шавялюра, высакародны профіль, стомленыя разумныя вочы. Прыселі за столік з паўднёва-курортным наборам: вінаград, віно, персікі, у марлі — салёная малдаванская брынза, ад якой так прыемна скрытяць зубы. Віўся вінаград па рашотках над галавою, варушыўся на століку цень яго зубчастых лістоў; па сцяне тэрасы паўзлі ружы — і кучна, і па адной; праз іх відаць былі гранатавыя дрэўцы, фэйхаа, лагерстрэмія і дзве карлікавыя пальмы з кашлатымі стваламі (а ў гэтым іх пакуллі замест райскіх птушак ціўкалі, мітусіліся, жылі самыя звычайныя шэрыя вераб'і).
Крыху далей раскінулася крымская магнолія з белымі, як малдаванская брынза, вялікімі, з добры сподак, кветкамі, якая тут, на ПБК, звычайна цвіце ад пачатку чэрвеня і па жнівень. Брат услед за Літавым таксама паглядзеў на дрэва.
— Пахне.