— ...Мястэчка, патрыярхальнае, ціхае, кот, сабака, пеўні... А людзі! Галоўнае, людзі! — Літаў памаўчаў крыху і прамовіў урачыста: — Дыж вось — нават там у вас знайшліся чытачы! Лепш сказаць, чытачкі. На жаль, не удалося толкам пагаварыць, я толькі і паспеў пахваліцца сяброўствам з вамі, паказаў вашу кніжку...
— Ах, вунь як. Цяпер зразумела. А я падумаў...
— Што вы падумалі?
— Яна пазваніла мне адразу ў той вечар. Я падумаў, сама ўспомніла.
— Вы ведалі яе?
— Некалі даўно. Як яна жыве?
— А вось, паглядзіце.
У руцэ ў Літава з'явіўся планшэт, і ён пачаў гладзіць пальцам манітор, пракручваючы здымкі. Мільганула атуленая кустоўем рака, высокі рабы хлопец у майцы з «Пагоняю», дзяўчынка ў акулярах, у чырвонай спаднічцы, падобная на маладую !рму. Літаў паказваў, а сам уважліва сачыў за тварам Рака.
— Што з вамі? Чаму вы такі бледны?
— Амаль не спаў ноч.
— Вось і мая !рма. Поўня, а можа магнітыя буры.
— Мабыць, буры.
Літаў азірнуўся, памаўчаў і нарэшце загаварыў нармальным голасам, без свайго крыўляння:
— Я ведаю, вы сустракаліся з !рмаю. Бедная жанчына! Мне не зусім прыемна такое казаць, у мяне разрываецца ад жалю сэрца, але я вымушаны быць з ёю строгім, нават жорсткім, каб не даць волю шкадаванню. Справа ў тым, што яна... не зусім здаровая. Ад рэўнасці ў чалавека часам могуць узнікнуць сур'ёзныя праблемы з псіхікай. Толькі ц-с-с! Між намі. Я проста збіраю матэрыялы, падбіраю людзей для сваёй новай мастацкай рэчы, а яна немавед што забрала сабе ў галаву. То — нібыта ў мяне нейкі высокапастаўлены брат і я нібыта вінаваты ў яго ліквідацы, то — нібы я збіраюся яе мяняць на маладзейшую... Я знарок папрасіў вас раней прыехаць. Я вам раскажу ўсё, а вы ўжо самі зробіце выснову.
Рак аслабіў гальштук, расшпіліў верхні гузік у сарочкі, вызваліўшы востры кадык на худой шы.
— Гэтай зімой мне давялося з'ездзіць у Варшаву — па лясных справах, наконт паточаных караедам дрэў, і заадно для вырашэння сваіх банкаўскіх замарочак. У банку сказалі, што калі разбяруцца — паведамяць. Мяне не ўзрадвала гэта, надта былі патрэбны грошы, таму вярнуўся з Варшавы з пустымі рукамі і не ў настроі, а тут яшчэ пад гарачую руку жонка. Я, каб яна адчапілася, экспромтам, на хаду выдумаў міфічнага брата — і сам не рад быў, бо потым колькі ні даказваў, што гэта выдумка, яна не верыла. А ў канцы сакавіка прыйшло з банка чаканае паведамленне, я ўскрыкнуў ад радасці, Ірма пачула, супаставіла з тым ідыёцкім забойствам у Кіеве палітыка... Вось так як яно было насамрэч. Праўда, у той вечар, калі яна вярнулася ад вас, я, здаецца, змог пераканаць яе, што ніякага брата не існуе, як і ўсё астатняе — мае выдумкі, што я проста ўвесь у працэсе стварэння мастацкага твора... Яна паверыта, прынамсі, зрабіла выгляд, што паверыла. Але хто ведае, што ў гэтай хворай беднай галаве?
Пачуліся крокі. Ірма хутка падыходзіла да альтанкі.
— Мужчынам нягожа так доўга сакрэгнічадь. Нашаму паэту сумна з табой, яго трэба яшчэ пазнаёміць...
Сваімі худымі, нечакана моцнымі, як жалезнымі, пальцамі сціскаючы за локаць, яна павяла Рака да сталоў, дзе ўжо збіраліся людзі. Рак яшчэ здалёк пазнаў голас Самусенкі.
— Ну што, пераканаліся? — ціха спытала Ірма.— Не верце нікому. Слухайце і запамінайце. Вы абяцалі.
Рак на хаду зняў гальштук і запіхнуў у кішэню, у кампанію да пенала з жэтонамі. У гэты момант Літаў дагнаў іх, зноў падхапіў Рака пад руку і падвёў да высокага, як асвер, сухапарага, як піка, чалавека спартыўнага целаскладу, у чорных джынсах, у белай кашулі са стаячым каўнерыкам. Чалавек гэты, трымаючы ў руцэ фужэр з віном, уперыўся ў Рака немігаючымі вачыма. Калі Літаў пазнаёміў: «Віктар Рак — літаратар, Асавец — лесапрадпрымальнік»,— ён загаварыў бубнявым голасам, паказаўшы роўныя, але крышку падпсаваныя тытунём зубы:
— Літаратура — тое, без чаго не абысціся.
— Не думаю,— даволі непрыязна сказаў Рак. Усё жыццё ён ацэньваў іншых мужчын па адным няхітрым крытэры: могуць яны падабацца жанчынам, ці не, і калі бачыў, што не падабаюцца, адразу адчуваў сімпатыю да такога чалавека; калі ж разумеў (невядома якім чынам), што падабаюцца,— імгненна праводзіў віртуальную мяжу паміж ім і сабою, насцярожваўся, натапырваўся, зацінаўся — а насамрэч проста зайздросціў. Асавец быў з тых, што жанчынам падабаюцца.
— Не думаю,— паўтарыў Рак.— Літаратура перажывае не лепшыя часы.
— Колькі яна існуе, столькі ж пісьменнікі сцвярджаюць пра неспрыяльныя для яе часы. Я ж лічу так: калі б адны людзі не цікавіліся, напрыклад, паэзіяй і не гатовыя былі плаціць за кніжкі грошы — другія людзі іх бы проста не пісалі. Правільна?