Жыць ахвота! Вось і будзеш жыць — кветкаю, коранем бярозы, травой, пяском, воблакам. Калі пашэнціць, івалгай. А вось жыць адным днём — сумніўная сентэнцыя. Ніколі не разумеў, чаму людзі ўладкоўваюцца ў жыцці так усур'ёз і надоўга, калі не назаўсёды, а цяпер разумею: правільна робяць. Паўнату жыцця толькі тады і пачынаеш адчуваць, калі ззаду вечнасць і наперадзе вечнасць. Па вялікім рахунку чалавеку ўвогуле нічога не пагражае, яму абсалютна няма чаго баяцца. Некалі так страшна было пакідаць матчына ўлонне — і што? Набыў новае, зямное ўлонне, куды большы свет, дзе аказалася так добра, што ўжо ў сваю чаргу не хочацца пакідаць яго.
Дзіўна, што нас палохае будучая смерць, але не палохае мінулая. Нас жа не быто раней, да нараджэння, мы ўжо як мінімум адзін раз былі мёртвыя. Колькі часу? Столькі, колькі нас не будзе — вечнасць. Цэлую вечнасць мы былі мёртвыя. Значыць, мы ўжо адзін раз прайшлі бясконцасць і ўваскрэслі з яе.
Я не вельмі перажываў, калі мяне не было, я нават не магу сказаць, колькі мяне не было, і гэта наўрад ці ад таго, што чалавечы розум не ў сілах ахапіць бясконцасць; хутчэй ад таго, што бясконцасць — круглая.
Акрамя часу (а смерць усяго толькі адсутнасць часу), які існуе рэальна і з'яўляецца ўласна жыццём, ёсць яшчэ цыжл; толькі гэтыя дзве несумненныя ісціны мы можам назіраць і адчуваць — цыжл і час. Вечар, ноч, раніца, дзень; восень, зіма, вясна, лета — і так па крузе. Мы ведаем, што ўвосень усё засынае, а вясной абуджаецца. І толькі ў чалавечага жыцця чамусьці тры часткі, яно абрываецца на зіме, што само па сабе абсурд, бо цыкл не з трох, а з чатырох частак. Мы пакорліва развітваемся з гэтым светам зімой, без надзеі абудзіцца ўвесну — чаму? Калі ўсё цыжлічна? Бо з таго свету ніхто не вяртаўся? Дыж, можа, рана яшчэ? Можа — пакуль не вяртаўся?
У якой мы, цяперашняе чалавецтва, фазе? На якой стады? Хутчэй за ўсё ў самым зародку, у стады немаўляці, якое ледзь навучылася лепятаць — у фазе ранняй раніцы, самага пачатку вясны, а наперадзе яшчэ цэлы дзень-лета, вечар-восень, ноч-зіма — а там, глядзіш, памалу пачнуць вяртацца. Так — памяць будзе сцёртая, але ж хоць нешта застанецца, хоць у снах; і ў якім-небудзь сто квадрыльёнаў дзве тысячы сямнаццатым годзе будзе не разумець чалавек, што за дзіўны сон яму прысніўся: нейкая старадаўняя лаўка, нейкі шум над галавой, падобны да марскога,— што б гэта значыла?
Я несумненна ведаю, што ўва мне, як і ў кожным чалавеку, ёсць нешта незалежнае ад часу і матэры. Яно нерухомае, статычнае — субстанцыя. Мне ўвогуле здаецца, што ад свайго стварэння на зямлі жывуць адныя і тыя ж людзі, якія толькі мяняюць целы, як змяіныя скуркі, ды яшчэ ў іх сціраецца памяць пра ранейшыя жыцці. Цела нараджаецца, расце, як грыб з зямлі, дасягае субстанцы жыцця, параўноўваецца з ёю, старэе, знікае, зноў нараджаецца і зноў дарастае да гэтай субстанцы, а яна так і застаецца непарушнай, непадуладнай часу і прасторы, і вось ужо бачыш, што толькі адна яна і ёсць, і яна «ўжо ява, не здань, што сном несмяротнасці мучыць стагоддзі»...
— Прачыталі?
У лоджы сінела вечаровае сутонне. Грыневіч стаяў каля стала, на якім свяціўся манітор ноўтбука. Рак сядзеў у кутку ў крэсле перад столікам з закускамі.
— Ну... Ну... У мяне няма слоў. Дайце паціснуць руку!
— Што вы...
— Цудоўна! Я ў захапленні. Калі б быў у капелюшы, я б зняў яго перад вамі...
— Лішняе...
— Праўда — як фільм паглядзеў! I па часе столькі ж.
— Дзякую, канечне, але...
— Выдатна. Я проста ўражаны. Дазвольце зрабіць вам камплімент. Вы ўвесь час пішаце, што вы слабы, тонкі, ранімы, пяшчотны, аднак у рэальнасці выглядаеце молада, падцягнута, гэтакім мацаком.
— Не, тут памылка, паверце! Знешнасць заўсёды падманлівая, асабліва ў творчых людзей. Часта бывае — хадзіў такі чырванашчокі здаровы дуб, залазіш раніцаю ў інтэрнэт, а ён ужо на чорным фоне...
— Ну што вы так адразу. Да гэтага, спадзяюся, яшчэ не хутка. А ў цэлым я ў захапленні... Як я зайздросціў заўсёды творчым людзям. Мне заўсёды здавалася, што ў іх улада над людзьмі і над часам...
— Не трэба, я гэтага не люблю... Я сціплы пісьменнік, задаволены тым, што маю...
Яшчэ нейкі час працягваўся гэты абмен кампліментамі з аднаго боку і какецтвам — з другога; Грыневіч непамерна хваліў, Рак чырванеў ад задавальнення і разам з тым прагна лавіў кожнае слова. Нарэшце пахвальба і какецтва дасягнулі, ідучы па ўзрастаючай, свайго піку, захапленне Грыневіча пайшло на спад і пакрысе перацякло ў практычнае рэчытча. У голасе з'явіліся хоць і яшчэ пачцівыя, але ўжо прафесійныя, следчыцкія ноткі.