КРАСАВІК
Другі дзень сапраўднай вясны. Яна адчуваецца ўжо не толькі ў абуджанай да жыцця прыродзе, але і ўва мне самім, у кожнай маёй клетачцы. Здаецца, тысячы гарачых іскрынак бродзяць у маёй неспакойнай крыві.
А як адразу пабольшала сонца! На небе, на зямлі. Яно іскрыцца ў апошніх празрыста-крыштальных ледзяшах, адбіваецца ў шыбінах акон, купаецца ў кожнай лужынцы. Сонца - у вачах у людзей, у іх адкрытых, ясных усмешках.
Я іду і радуюся гэтаму сонцу. Я п'ю яго нагбом і адчуваю, як нешта светлае, лёгкае, свежае перапаўняе мяне ўсяго, аж кружыцца - хмельна і соладка - галава...
Добры дзень, вясна-а-а!
* * *
Уладарна кліча да сябе прырода. Хочацца ўцячы з горада, з гэтага штодзённага тлуму і шуму да першароднага хараства родных бароў, паплавоў, ніў...
Цягне да работы. Грубай, фізічнай. Іду вуліцаю, бачу: кранаўшчык узбіраецца па лесвіцы - і я зайздрошчу яму; рабочыя грузяць цэглу - і мне хочацца далучыцца да іх; дворнік зграбае лапатаю снег - і я ледзь стрымліваю сябе, каб не ўзяць лапату з яго рук і не разгарнуцца на ўсю шырыню плеч.
А то часам мільгне нават думка: бегаю я тут, мітушуся, нешта чытаю, нешта стараюся рабіць, а сапраўднае, вялікае жыццё дзесьці праходзіць міма. А так хочацца туды, да яго вытокаў, да яго вечна жывых невычэрпных крыніц.
У студэнцкім інтэрнаце хлопцы-свавольнікі расчынілі насцеж акно, навялі люстэрка і пускаюць зверху, з трэцяга паверха, сонечны зайчык - у вочы дзяўчат, што праходзяць міма, у вокны трамвая, у твары грузчыкаў на аўтамашыне.
І - дзіва - ніхто не злуе, не сварыцца. Толькі кожны пасміхаецца сам сабе - хораша, светла.
Вясна!
* * *
У гэтыя дні між намі і выкладчыкамі ўсё часцей бываюць такія дыялогі:
- Баравы?
- Дзяжурны па інтэрнату.
- Шульга?
- Выклікалі ў камітэт камсамола.
- Слуцкі?
- Хворы.
- Крывецкі?
- На спаборніцтвах. У шахматы гуляе.
- Бугаёў?
- Да яго сваякі прыехалі.
Адных выкладчыкаў гэтыя дыялогі злуюць. Яны доўга і нудна чытаюць нам натацыі, пагражаюць стыпендыяй; другія ж - разумеюць нас, толькі пасміхаюцца.
* * *
Паспрачаўся з Кастусём Беленькім. Ён доўга і тэмпераментна даказваў мне, што мастацтва - абсалютна не залежыць ад грамадства, што яно развіваецца па сваіх спецыфічных законах і яшчэ і яшчэ нешта такое. Я цярпліва выслухаў яго і запытаў:
- Дык што, па-твойму, выходзіць, што мастацтва вісіць у паветры?
Кастусь скрывіўся:
- Нашто так банальна?
- Між іншым, ты таксама не арыгінальны. Былі ўжо гэтыя тэорыі «чыстага мастацтва». Не раз яны выплывалі на белы свет, а што ад іх засталося?
- Тэорыю можна прыдумаць любую, а ў жыцці часам бывае зусім па-другому.
- Дык вось, калі хочаш, жыццё якраз і паказвае, што мастацтва ніколі не было і не будзе пасіўным, глухім да праблем, якія хвалююць грамадства. Любы сапраўдны твор - хай гэта будзе раман, аповесць або жывапіснае палатно - ён абавязкова нешта сцвярджае, нешта адмаўляе.
- Ну, калі адносна літаратуры з гэтай сентэнцыяй яшчэ можна пагадзіцца, то для жывапісу яна проста абсурдная. Мастак адлюстроўвае тое, што бачыць, не думаючы ні пра якую ідэалогію.
- Якраз наадварот! - запярэчыў я. - Мастаку мала з фатаграфічнай дакладнасцю перадаць толькі тое, што ён бачыць вакол сябе. Яму неабходна асэнсаваць убачанае, вылучыць у ім галоўнае, найбольш істотнае і сродкамі мастацтва здолець данесці, перадаць гэта сваім гледачам.
- А, што з табою гаварыць! - Беленькі пагардліва махнуў рукой і выйшаў, раздражнёны, з пакоя.
Цікава, ён сапраўды так думае ці гэта гаворыць у ім яго звычайны дух супярэчнасці? Ва ўсякім разе, наша спрэчка можа стаць тэмаю для цікавай дыскусіі ў групе.
* * *
Яшчэ ніколі ў жыцці я так востра, так бурна не пераносіў вясну, як сёлета. Я не ведаю, што са мной робіцца, я здзіўляюся сам сабе. Хочацца скакаць, беспрычынна смяяцца, сваволіць. У жылах нейкі дзікі, неўтаймаваны агонь. Нават уначы няма спакою - некага заву, нешта шукаю, кідаюся ў пасцелі да самай раніцы.
А вечарам, калі я іду людным, гаманлівым праспектам, у маёй душы калабродзяць самыя супярэчлівыя пачуцці. Тут і светлая, добрая зайздрасць да шчаслівых пар, і ціхая журба, і шчымлівы боль, і пякучае жаданне кахаць. Кахаць да ап'янення!